OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ
I. Osmanlı Sanatları ve Estetik Anlayışı
Hap Bilgiler• Osmanlı Devleti; sanat, kültür ve estetik alanında büyük başarıya ulaşarak önemli eserler üretmiştir.
• Osmanlı sanat mirası; hat, tezhip, ebru, çini dışında vitray, minyatür, kakmacılık, dokuma ve musiki gibi birçok dalda değerli eserler ortaya koymuştur.
• Bu eserler, özellikle Avrupalı aristokrat ailelerin tercih ettiği kültürel unsurlar arasında yer almıştır.
• Sanat eserleri hem günlük hayattaki eşya ve yapılarda hem de dini ve resmî yapılar başta olmak üzere birçok yerde kullanılmıştır.
DİKKAT! Mimar Sinan ve Eserleri
Osmanlı mimarisinin en önemli temsilcisi olan Mimar Sinan; Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde mimarlık yapmıştır.
Eserin Adı | Niteliği | Yer |
Şehzade Camii | Çıraklık Eseri | İstanbul |
Süleymaniye Camii | Kalfalık Eseri | İstanbul |
Selimiye Camii | Ustalık Eseri (UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alır) | Edirne |
Tablo: Önemli Osmanlı Sanatları
Sanat Adı | Tanımı (Hap Bilgi) | Önemli Notlar / Kullanım Alanları |
Ebru | Bir çeşit kâğıt boyama sanatıdır. Özel bir sıvı (kitre ile koyulaştırılmış su) üzerine işlenen desenler kâğıda aktarılır. | Kitap süslemelerinde, ciltlerde ve ev duvarlarında kullanılmıştır. Zarafetin en güzel örneklerinden biridir. |
Hat | Arap harflerinin estetik ölçülerle zarif bir şekilde yazılmasıdır. Batı dünyasında kaligrafi olarak bilinir. | Bu sanatı yapanlara hattat denir. Meşhur hattatlar: Hafız Osman, Şeyh Hamdullah. |
Tezhip | "Altın yaldızla süsleme" anlamına gelir. | Kuran-ı Kerim sayfalarını, yazma eserleri ve hat levhalarını süslemek için kullanılmıştır. Padişah ve vezir gibi önemli şahsiyetlere sunulan eserlerde tercih edilmiştir. |
Çini | Sırlı yüzeyli, genellikle çiçek desenleriyle dikkat çeken seramik levhalardır. | Camiler, türbeler ve diğer mimari yapıların iç ve dış süslemelerinde yaygın kullanılmıştır. Önemli merkezler: İznik, Kütahya ve İstanbul. |
II. Seyahatnameler ve Kültür Elçileri
Hap Bilgiler• Seyyah, yeni yerleri görmek, tanımak, dinlenmek amacıyla geziye çıkan kişidir.
• Seyahatname, seyyahların gezip gördüğü yerlerden edindiği bilgi ve izlenimlerini anlattığı eserdir.
• Osmanlı Devleti’ndeki en ünlü seyyah Evliya Çelebi’dir.
• Evliya Çelebi'nin eseri olan Seyahatname, XVII. yüzyıl Osmanlı kültürü, sanatı, mimarisi ve tarihi hakkında önemli bir kaynaktır.
• Seyyahlar, farklı kültürlerin tanıtılmasında önemli bir rol oynayan kültür elçileridir.
DİKKAT! Birinci Elden Bilgi
Yabancı seyyahlar, Osmanlı’nın sosyal yaşamı, sanatı, kültürü ve şehirleri hakkında birinci elden (doğrudan gözlem yoluyla edinilen) bilgi sunmuşlardır. Seyahatnameler, Osmanlı kültürü hakkında bilgi edinilebilecek önemli kaynaklardandır.
Tablo: Seyyah Gözlemleriyle Osmanlı Toplumu
Seyyah (Kaynak) | Gözlemlenen Osmanlı Özelliği | Gözleme Ait Kanıt/Açıklama |
İbn-i Battuta | Misafirperverlik ve Cömertlik | Kendisini misafir etmek için Ahilerin birbiriyle tartıştığını anlatır. |
Charles Fellows | Konukseverlik (Misafirperverlik) | Paşadan yörüğe kadar herkesin hangi dinden olursa olsun yabancının karnını doyurmayı düşünmesi. |
Sanz | Adalet ve Hoşgörü | Adaletin, Hristiyan ve Müslüman farkı gözetmeksizin eşit uygulanması; kadıların masalarında İncil ve Tevrat bulundurması. |
Lady Montagu | Sağlık ve Mimari | Çiçek hastalığının aşı ile önlenmesi. İstanbul’daki Kapalıçarşı’nın görkemi ve sağlam inşası. |
John Covel | Sosyal Yardımlaşma | Dilencilerin veya para isteyen kimsenin olmaması; gereksinimlerin karşılanması; felakete uğrayanların cami kapısına gelmesinin yeterli olması. |
George Sandy | Sosyal Hayat ve Eğlence | Bayramlarda dervişlerin lale vermesi; havai fişek gösterileri ve cirit oyunları. Kahvehanelerin sosyal iletişim noktası olması. |
III. Osmanlı’da Sosyal Yaşam ve Dayanışma
Hap Bilgiler• Osmanlı Devleti’nde temizliğe büyük önem verildiği için hamam kültürü gelişmiştir.
• Ramazan ayı boyunca camilerde kandiller yanar, minareler arasına mahyalar gerilirdi. Sahura kadar eğlenceler (Karagöz, orta oyunu) düzenlenirdi.
• Osmanlı’da güçlü bir yardımlaşma ve hayırseverlik kültürü hakimdi.
• Hayrat kültürü kapsamında camilerin etrafı, insanların ihtiyaçlarını karşılayacak yapılarla (aşevleri, kütüphaneler, çeşmeler, hamamlar) donatılmıştır.
DİKKAT! İmaret ve Zimem Defterleri
• İmaret: Osmanlı sosyal devlet anlayışının yansıması olan bu kurumlarda, hayırseverlerin desteğiyle alınan erzaklardan yemekler yapılır; ihtiyaç sahipleri, yolcular ve hastalar ücretsiz yemek yiyebilirdi.
• Zimem Defteri: Ramazan aylarında hali vakti yerinde olanlar, borçluların kim olduğunu öğrenme gereği duymadan esnafın borç defterlerindeki (zimem defteri) borçların bir kısmını öderdi. Bu, Osmanlı'daki yardımlaşma ve hayırseverlik anlayışını gösterir.
Doğaya ve Hayvanlara Verilen ÖnemOsmanlı Devleti'nde yardımlaşma kültürü sadece insanlara karşı değil, yaşayan tüm canlılara karşı yapılırdı.
• Mezar taşlarına ve cami avlularına su çanakları konularak hayvanların su içmesi sağlanırdı.
• Ağaçlara yapılan kuş yuvaları ve kedi evleri her canlının değerli olduğunun örneklerindendir.
• Seyyah Jan Patocki, ulu çınarları çevreleyecek biçimde yapılmış dükkânlar gördüğünü ve ağaç kesmenin tüm mahalle halkını ayağa kaldıran pek büyük bir suç sayıldığını belirtmiştir.
Sonuç: Osmanlı Toplumunun Özü
Osmanlı kültür ve medeniyeti, sanattaki zarafeti ve mimarideki kalıcılığı (Selimiye Camii gibi ustalık eserleri) kadar, seyyahların da hayran kaldığı konukseverlik, adalet, hoşgörü ve sosyal dayanışma (imarethane, zimem defterleri) değerleriyle öne çıkmıştır. Bu yapı, bir orkestranın farklı enstrümanları gibi (hat, ebru, çini, minyatür) çeşitli sanat ve yaşam tarzlarını barındırarak kültürel zenginliğini artırmıştır
