OSMANLI DEVLETİ’NDE DEĞİŞİM YILLARI
I. ISLAHATLAR VE GENEL KAVRAMLARKavram | Tanım ve Önemi |
Islahat | Düzeltme, iyileştirme veya reform yapma anlamına gelir. Bozulan kurumları yenileyerek devleti eski gücüne kavuşturma amacıyla yapılmıştır. |
Başlangıç | Islahatlar 17. yüzyılda başlamış, 18. ve 19. yüzyılda devam etmiştir. |
Islahat Alanları | Askerî, eğitim, yönetim ve ekonomik alanlarda yenilikler yapılmıştır. |
Batı Etkisi | Avrupa’nın teknolojik ve ekonomik gücü, Osmanlı'yı reformlara sevk etmiştir. Avrupa’dan yararlanma çabaları XVIII. yüzyılda başlamıştır. |
DİKKAT
• Halktan yeterince destek alınamadığı için bazı ıslahatlar istenen başarıyı sağlayamamıştır.
• Avrupa’dan yararlanma çabaları, Avrupa tarzı ıslahatların yapılmasına ve Batı kültürünün Osmanlı kültürünü etkilemesine ortam hazırlamıştır.
II. LALE DEVRİ (1718-1730)
• Dönem: III. Ahmet ve Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa liderliğinde gerçekleşti.
• Sınırları: 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp, 1730 Patrona Halil İsyanı ile sona erdi.
• Özellik: Avrupa kültürü Osmanlı’da hızla yayıldı ve Avrupa örnek alındı. Dönem, adını İstanbul’da yetiştirilen lalelerden almıştır.
Lale Devri’nde Yapılan Önemli Çalışmalar
Çalışma | Alanı | Detay |
Geçici Elçilikler | Siyasi / Diplomasi | Avrupa’yı yakından tanımak için Paris, Londra, Viyana gibi başkentlere ilk kez geçici elçiler gönderildi. Paris’e gönderilen ilk elçi Yirmisekiz Mehmet Çelebi idi. |
İlk Türk Matbaası | Teknik / Kültürel | İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi ilk özel matbaayı kazandırdı. İlk basılan eser: “Van Kulu Lügati” adlı bir sözlüktür. |
Tulumbacılar Ocağı | Güvenlik | Yangınlara müdahale amacıyla yeniçerilerden bir itfaiye teşkilatı kuruldu. |
Sağlık Reformu | Sağlık | İlk kez çiçek aşısı geliştirildi ve uygulanmaya başlandı. |
Ekonomik Çalışmalar | Sanayi / Ekonomik | İstanbul’da çini atölyeleri, Yalova’da kâğıt fabrikası açıldı. |
Mimari | Mimari | Avrupa tarzı mimari hızla yayıldı. Gösterişli çeşmeler ve yapılar inşa edildi. Nuruosmaniye Camii, Avrupa tarzı mimari ile yapılan ilk cami oldu. |
DİKKAT
• Lale Devri’nde askerî alanda ıslahat yapılmamıştır.
• Matbaanın kurulması, Osmanlı toplumunun fikir hayatının gelişmesine yönelik bir adımdır.
III. 18. VE 19. YÜZYIL PADİŞAHLARI DÖNEMİ ISLAHATLARI
A. III. Selim Dönemi (1789-1807)
• Yenilik Adı: Nizam-ı Cedid (Yeni düzen) adıyla kapsamlı reformlar gerçekleştirilmiştir.
• Ordu: Avrupa modeli esas alınarak Nizam-ı Cedid adıyla yeni bir ordu oluşturuldu.
• Ekonomi: Nizam-ı Cedid ordusunun giderlerini karşılamak için İrad-ı Cedid adlı ayrı bir hazine kuruldu.
• Diplomasi: Avrupa’nın çeşitli başkentlerinde ilk kez sürekli elçilikler açılmıştır.
• Basın: İlk kez devlet matbaası (Matbaa-i Âmire) faaliyete geçirilmiştir.
B. II. Mahmut Dönemi (1808-1839)
Islahat Adı | Alanı | Detay |
Yeniçeri Ocağı'nın Kaldırılması | Askerî | 1826’da kaldırıldı. Bu olaya “Vaka-i Hayriye” (Hayırlı olay) denildi. Yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” kuruldu. |
Yönetim Reformu | İdari / Yönetim | Divan-ı Hümayun kaldırılarak yerine Vekiller Heyeti (Bakanlar Kurulu) kuruldu. |
Eğitim | Eğitim | İstanbul’da ilköğretim zorunlu hâle getirildi. Eğitim amacıyla Avrupa’ya öğrenciler gönderildi. |
Nüfus Sayımı | Askerî / Vergi | Osmanlı’daki ilk nüfus sayımı gerçekleştirildi. Amaç, askere gidecek kişi sayısını ve vergi verecek kişi sayısını öğrenmekti. |
İlk Resmî Gazete | Kültürel / Basın | Takvim-i Vekâyi adıyla ilk resmî gazete çıkarıldı (1831). |
Kılık Kıyafet | Sosyal | Memurlara ve askerlere ceket, pantolon ve fes giyme zorunluluğu getirildi. |
Önemli Belge | Siyasi | 1808’de ayanlarla Sened-i İttifak imzalandı. Bu belge ile ilk kez bir padişahın yetkileri kısıtlanmıştır. |
DİKKAT
• Sened-i İttifak, Osmanlı tarihinde ilk kez bir padişahın yetkilerini kısıtlayan belgedir. Padişah, toprak sahibi ayanlara vergi ve askerlik konularında tavizler vermiştir.
IV. 19. YÜZYIL KURUMLARI VE YENİLİKLERİ (Abdülmecit, Abdülaziz, II. Abdülhamit)
19. yüzyılda yapılan çalışmalarla özellikle ulaşım ve haberleşme alanlarında büyük ilerlemeler kaydedilmiştir.
Kurum / Yenilik | Alanı | Detaylar | Padişah Dönemi |
Posta Nezareti | Haberleşme | 1840’ta kuruldu. Mektup, paket ve para gönderimleri düzenlendi. Gazeteler ve resmî belgeler farklı bölgelere ulaştırıldı. | Sultan Abdülmecit (Kuruluş) |
İlk Buharlı Gemi | Ulaşım | 1827’de İngiltere’den satın alındı. | II. Mahmut |
Şirket-i Hayriye | Ulaşım | 1851/1852’de kurularak İstanbul Boğazı’ndaki deniz ulaşımını düzenledi ve hızlandırdı (vapur işletmeciliği). | Sultan Abdülmecit |
İlk Demir Yolu | Ulaşım | Anadolu’da ilk hat 1856’da İzmir ile Aydın arasında yapıldı. Ticaretin gelişmesine katkı sağladı. | Sultan Abdülmecit |
Telgraf Hattı | Haberleşme | İlk kez Kırım Savaşı sırasında (1853-1856) kullanıldı. Ticaretin gelişmesini sağladı. | Sultan Abdülmecit |
Ziraat Bankası | Ekonomi | Temeli 1863’te Niş Valisi Mithat Paşa tarafından kurulan Memleket Sandıkları (Menafi Sandıkları)dır. Amaç çiftçiyi yüksek faizli borçtan kurtarmak ve tarıma destek vermekti. 1888’de Ziraat Bankasına dönüştü. | Sultan Abdülaziz (Temeli) / II. Abdülhamit (Dönüşüm) |
Darülfünun | Eğitim | Osmanlı Devleti'nin ilk üniversitesidir. | II. Abdülhamit |
Kanun-i Esasi | Yönetim / Hukuk | 1876’da ilan edilen Türk tarihinin ilk anayasasıdır. Padişahın yetkileri anayasa ile sınırlandırılmıştır. | II. Abdülhamit |
DİKKAT
• Demir yolları inşa edilmesi, ulaşımın kolaylaşmasının yanı sıra, Avrupalıların İstanbul’a gelmesiyle kültürel etkileşime de yol açmıştır.
• Avrupa tarzında mimari eserler verilmesi, Osmanlı’da matbaanın kurulması ve ordunun modernleştirilmesi amacıyla uzman getirilmesi, Osmanlı Devleti ile Avrupa’nın kültürel etkileşim içine girdiğini kanıtlar
