7. Ve 13. YÜZYILLARDA İSLAM MEDENİYETİ Ve ORTAK MİRASA KATKILARI
Dönemin Genel Görünümü
Bu dönemde dünya genelinde iki farklı medeniyet tablosu görülmektedir:
1. Avrupa (Karanlık Çağ): VII. ve XIII. yüzyıllar arasında Avrupa’da bilimsel gelişmeler durma noktasına gelmiş, dogmatik (sorgulanamayan) kilise kuralları hâkim olmuş ve özgür düşünce kısıtlanmıştır.
2. İslam Dünyası (Altın Çağ): Aynı dönemde İslam dünyası; bilim, sanat, tıp, eğitim ve mimaride büyük bir gelişme göstermiştir. Bu döneme "İslam’ın Altın Çağı" denir.
İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE HZ. MUHAMMED DÖNEMİ (610-632)
İslamiyet Öncesi Durum (Cahiliye Dönemi)
İslamiyet gelmeden önce Arap Yarımadası'ndaki sosyal ve siyasi duruma "Cahiliye Dönemi" denir. Bu dönemin özellikleri şunlardır:
• İnanç: İnsanlar putlara tapıyordu (Lat, Menat, Uzza gibi putlar meşhurdu).
• Sosyal Yapı: Kabilecilik hâkimdi, merkezi bir devlet yoktu. Kabileler arası kan davaları ve savaşlar yaygındı.
• Toplumsal Adaletsizlik: Kadınlara ve kız çocuklarına değer verilmezdi. Kölelik yaygındı. Zengin-fakir ayrımı belirgindi.
• Kültür: Okuma yazma oranı düşüktü ancak şiir ve hitabet gelişmişti.
B. İslamiyet’in Yayılışı ve Önemli Olaylar
• İlk Vahiy (610): Hz. Muhammed’e Hira Mağarası’nda ilk vahiy geldi ve İslamiyet başladı.
• Hicret (622): Mekkeli müşriklerin baskıları sonucu Müslümanlar Mekke’den Medine’ye göç etti. Bu olayla Medine İslam Devleti kuruldu.
• Savaşlar ve Barış:
◦ Bedir Savaşı (624): Müslümanların ilk zaferidir. Okuma yazma bilen esirler, 10 Müslümana okuma yazma öğretme şartıyla serbest bırakılmıştır (Eğitime verilen önem),,.
◦ Uhud Savaşı (625): İtaatin öneminin anlaşıldığı bir yenilgi yaşandı.
◦ Hendek Savaşı (627): Medine'nin savunulduğu savaştır.
◦ Hudeybiye Barışı (628): Mekkeliler Müslümanları hukuken tanıdı,.
◦ Mekke’nin Fethi (630): Kâbe putlardan temizlendi,.
• Veda Hutbesi (632):
Hz. Muhammed, insan hakları, eşitlik (ırk ve renk ayrımı olmaması) ve kadın hakları gibi evrensel mesajlar verdi.
Hz. Muhammed Dönemi’nde Medeniyete Katkılar
• Eğitim:
◦ Suffe: Mescid-i Nebevî’nin yanında kimsesizlerin kaldığı ve eğitim gördüğü bölümdür,,.
◦ Küttâb: Çocuklara temel okuma yazma ve dini eğitimin verildiği ilkokul seviyesindeki kurumlardır,,.
• Hukuk: Medine Vesikası hazırlanarak Müslümanlar ile gayrimüslimlerin bir arada barış içinde yaşamasının kuralları belirlendi (İlk yazılı anayasa niteliğindedir),,.
• Sağlık: Hz. Muhammed’in tıp ve sağlıkla ilgili tavsiyelerine Tıbb-ı Nebevî denir. Hendek Savaşı’nda yaralılar için seyyar hastane (çadır) kurulmuştur,,.
• Mimari: Medine’de inşa edilen Mescid-i Nebevî, sadece ibadet değil; eğitim, adalet, sağlık ve yönetim merkezi olarak kullanılmıştır
DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632-661) - "CUMHURİYET DÖNEMİ"
Halifeler seçimle iş başına geldiği için bu döneme "Cumhuriyet Dönemi" de denir.
Hz. Ebû Bekir (632-634)
• En Önemli İcraatı: Savaşlarda hafızların şehit olması üzerine Kur’an-ı Kerim kitap hâline (Mushaf) getirildi. Böylece Kur’an’ın günümüze kadar bozulmadan gelmesi sağlandı.
Hz. Ömer (634-644) - "Kurumsallaşma Dönemi"
Devlet sınırlarının genişlemesiyle teşkilatlanma çalışmaları yapılmıştır:
• Adalet: Kadılık (hakimlik) kurumu oluşturuldu ve illere kadılar atandı.
• İdari/Ekonomik: Divan teşkilatı (meclis/kayıt bürosu) ve Beytülmal (devlet hazinesi) kuruldu.
• Bilim/Takvim: Hicret başlangıç kabul edilerek Hicri Takvim hazırlandı.
• Şehircilik: Basra, Küfe ve Fustat gibi ordugâh şehirler kuruldu.
Hz. Osman (644-656)
• Kültürel Miras: Kur’an-ı Kerim çoğaltılarak önemli İslam merkezlerine gönderildi. Bu sayede farklı okunuşların önüne geçildi ve dil birliği sağlandı.
• Askeri: İlk İslam donanması kuruldu.
Hz. Ali (656-661)
• İç karışıklıklara rağmen ilim ve adaletin yaygınlaşmasına önem verdi. "İlim bayrağımdır" sözüyle bilimsel çalışmayı teşvik etti.
EMEVİLER DÖNEMİ (661-750)
Siyasi ve Sosyal Yapı
• Muaviye tarafından Şam merkezli kuruldu.
• Halifelik babadan oğula geçen bir saltanat sistemine dönüştü.
• Mevali Politikası: Arap olmayan Müslümanlara "Mevali" (azatlı köle) denilerek ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapıldı. Bu ırkçı politika, İslamiyet'in yayılmasını yavaşlattı ve devletin yıkılışını hızlandırdı.
Medeniyete Katkılar
• Dil ve İdare: Arapça resmi dil ilan edildi. İlk İslam parası (Abdülmelik dönemi) basıldı.
• Sanat ve Mimari:
◦ Hat (güzel yazı), tezhip (süsleme) ve ciltçilik sanatları gelişti.
◦ Kubbetü’s-Sahra (Kudüs) ve Emeviyye Camii (Şam) gibi şaheserler inşa edildi.
ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETİ (İSPANYA)
Emevilerin yıkılmasından sonra İspanya’ya giden Emevi üyeleri tarafından kurulmuştur.
• Bilim ve Kültür Köprüsü: Avrupa karanlık çağdayken İspanya (Endülüs), bilim ve sanatın merkezi oldu. Kütüphaneler, medreseler kuruldu.
• Etkileşim: İslam medeniyetinin birikimi (kâğıt, bilimsel eserler) buradan Avrupa’ya geçerek Rönesans’ın temellerini attı.
• Mimari Eser: Kurtuba Ulu Camii, İslam mimarisinin en önemli eserlerinden biri olarak UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne girmiştir.
ABBASİLER DÖNEMİ (750-1258)
Siyasi ve Sosyal Değişim
• Bağdat merkezli kuruldu.
• Eşitlik Politikası: Emevilerin ırkçı "Mevali" politikası terk edildi. Arap olmayan Müslümanlar (özellikle Türkler) devlet kademelerinde görev aldı. Bu sayede İslamiyet hızla yayıldı,,.
B. Bilimsel ve Kültürel Altın Çağ
• Beytülhikme (Bilgelik Evi): Bağdat’ta kurulan bu akademide Eski Yunan, Hint ve İran eserleri Arapçaya tercüme edildi. Bilimsel araştırmalar yapıldı,,,.
• Önemli Bilim İnsanları:
◦ İbn-i Sina: Tıp alanında yazdığı "El-Kanun fi’t-Tıbb" (Tıbbın Kanunu) kitabı yüzyıllarca Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak okutuldu,,.
◦ Harezmi: Cebir biliminin kurucusu sayılır.
• Hukuk: Adalet işlerini düzenlemek için Kâdı’l-kudât (Başkadı) kurumu oluşturuldu,.
• Mimari: Samerra şehri kuruldu. Sarmal minaresiyle ünlü Samerra Ulu Camii inşa edildi,,.
ÖZET TABLO: KAVRAMLAR VE KURUMLAR
Kavram / Kurum | Açıklama | Dönem / Alan |
Suffe | Mescid-i Nebevî yanındaki eğitim ve barınma yeri. | Hz. Muhammed / Eğitim |
Küttâb | Çocuklara okuma yazma öğretilen ilkokullar. | Genel / Eğitim |
Beytülmal | Devlet hazinesi. | Hz. Ömer / Ekonomi |
Divan | Devlet işlerinin görüşüldüğü, kayıtların tutulduğu yer. | Hz. Ömer / Yönetim |
Mevali | Arap olmayan Müslümanlara verilen isim (köle statüsü). | Emeviler / Sosyal |
Beytülhikme | Bağdat'taki çeviri ve bilim akademisi. | Abbasiler / Bilim |
Kâdı’l-kudât | Başkadı (Adalet teşkilatının başı). | Abbasiler / Hukuk |
Tıbb-ı Nebevî | Hz. Peygamberin sağlık öğütleri. | Hz. Muhammed / Sağlık |
Medine Vesikası | Toplumsal barışı sağlayan ilk yazılı belge. | Hz. Muhammed / Hukuk |
Kurtuba Ulu Camii | İspanya'daki eşsiz mimari eser. | Endülüs Emevileri / Mimari |
