TEMEL ÖZGÜRLÜKLER
1. Özgürlük Kavramı
Başkalarına zarar vermediği sürece insanların özgürlüğü engellenemez. Devlet, kişilerin özgürlüğünü korumakla görevlidir.
2. Temel Özgürlükler Kavramı
Yaşama hakkı olmadan diğer haklar da olamaz. Demek ki temel özgürlüklerin ilki yaşama hakkıdır. Diğer bir temel özgürlük ise düşünce öz gürlüğüdür. Düşünce özgürlüğü olmadan bilim ve sanat özgürlüğü de olmaz.
3. Düşünce, Kanaat ve İfade Özgürlükleri
İnsanın düşüncelerini özgün görüşler olarak belirtebilmesi onun en temel özelliğidir. Anayasamıza göre, herkes düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Anayasamız bu özgürlüğün kullanılmasında da bazı sınırlandırmalar getirmiştir. Buna göre düşünceyi açıklama özgürlüğü :
- Suç işlemeyi özendirmemelidir.
- Devlet, aile ve kişi sırlarını açıklamaya neden olmamalıdır.
- Yargılamayı engellememelidir.
- Yasaklanmış bir dille kullanılmamalıdır.
4. Bilim ve Sanat Özgürlüğü
Anayasamız "Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda araştırma yapma hakkına sahiptir." diyor.
Anayasamız, bilim ve sanatı yayma hakkının kullanılmasına bir kaç sınır getiriyor. Bilim ve sanat ürünlerini yayarken :
- Türkiye'de cumhuriyetten başka yönetim biçimi savunulamaz.
- Devletin, insan haklarına saygılı olma özelliği aleyhine davranılamaz.
- Cumhuriyetin Atatürk milliyetçiliğine bağlılık, demokratiklik, lâiklik ve sosyal hukuk devleti nitelikleri aleyhine davranılamaz.
- Türkiye'nin çıkarlarına zarar veren yabancı yayınların ülkeye girişi engellenir.
5. Basın Özgürlüğü
Bilim ve sanat birikimi, yaşam boyu sürecek öğrenme etkinliği ile gerçekleşir. Bunda kitap, gazete, sergi, radyo, televizyon ve bilgisayarların etkisi vardır.
Anayasamıza göre devlet, basınının haber alma hürriyetlerini sağlayacak önlemler alır. Anayasa, basın ve yayın özgürlüğüne de bazı sınırlamalar getirmiştir. Basın ve yayın yoluyla :
- Devletin, ülkenin ve milletin bütünlüğünü bozucu yayınlar yapılamaz.
- Yasaklanmış bir dilden yayın yapılamaz.
- Yayın yaparak suçlar özendirilemez, suçlulara destek verilemez.
- Suçluların yakalanması, sorgulanması ve yargılanması engellenemez.
- Devlet ve kişi sırları açıklanamaz.
- Başkalarına hakaret edilemez.
6. Din ve Vicdan Özgürlüğü
Din, tanrıya inanma ve ibadet davranışıdır. Vicdan ise kişinin kendi davranışlarıyla ilgili yargıya varmasıdır.
Din ve vicdan özgürlüğü Lâikliğin temelidir. Anayasamıza göre Türkiye Cumhuriyeti, lâik bir devlettir. Anayasamızın 24. maddesine göre ise :
- Herkes vicdan, dinî inanç ve kanaat özgürlüğüne sahiptir.
- Din, mezhep ve diğer konularda ayrımcılık yapmamak koşuluyla ibadet, dinsel ayin ve törenler yapmak serbesttir.
- Kimse ibadete ve dinsel törene katılmaya zorlanamaz,
- Kimse dinsel inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz.
- Din ve ahlâk eğitimi ve öğretimi devletin denetimi altında yapılır.
- Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında zorunlu bir derstir. Bunun dışındaki din ve ahlâk eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin isteğine, küçüklerin ana baba ya da yasal koruyucuların isteğine bağlıdır (md.24).
- Kimse devletin temel düzenini, kısmen de olsa din kurallarına dayandıramaz.
- Kimse hiçbir gerekçeyle dini, din duygularını ya da dince kutsal sayılan şeyleri kötüye kullanamaz.
7. Haberleşme Özgürlüğü
Haberleşme hürriyeti de özel hayatın korunması ile ilgilidir. Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir. Kimsenin mektubu, kolisi açılamaz, telefonu dinlenemez.
UYARI: Kanun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne göre verilmiş hakim kararı olduğu zaman haberleşme engellenebilir.
8. Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü
Anayasamızın 23. maddesinde yerleşme ve seyahat özgürlüğü düzenlenmiştir. Anayasamızda yerleşme hürriyeti için sınırlamalar şunlardır :
- Suç işlenmesini önlemek
- Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak
- Sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek
- Kamu mallarını korumak amacıyla sınırlama getirebilir.
Seyahat hürriyeti için getirilen sınırlamalar şunlardır:
- Suç, kovuşturma, soruşturma ve suç işlenmesini önleme amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.
- Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.
9. Toplantı Hak ve Özgürlüğü
İnsanlar, toplu olarak düşünmek, tartışmak, sorunlara görüşerek çözümler getirmek alışkanlığı edinmişlerdir. Demokratik toplantı ve gösteriler, hak almada ortak gücün kullanılma yöntemidir.
Anayasamıza göre "Herkes, önceden izin almadan, silâhsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir" (md.34).
Örgütlenme Özgürlüğü
Dernek, belli bir amacı gerçekleştirmek için insanların kurduğu topluluktur. Anayasamızda; herkesin önceden izin almadan dernek kurabilme hakkına sahip olduğu açıklanmaktadır. Ancak derneklerin siyasî faaliyette bulunamayacakları belirtilmiştir. Anayasamıza göre örgütler, ülke ve ulus bütünlüğünü bozucu, suçu özendirici, insan hak ve özgürlüklerini engelleyici, lâikliğe ve demokrasiye zarar verici eylem ve davranışlarda bulunamazlar.
Hak Arama Özgürlüğü
İnsanlar, hak ve özgürlüklerinin sağlanmaması ya da engellenmesi durumunda, ülkelerin görevli kurumlarına başvurma özgürlüğüne sahiptirler.
Anayasamızda hak arama hürriyeti 36. madde ile düzenlenmiştir. "Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma hakkına sahiptir. Hiç bir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçamaz."
Bu maddede fertlerin sahip oldukları hak ve hürriyetlerin korunmasını sağlayan hükümler vardır. Fertler anayasamızca kendilerine tanınan haklarını meşru yollardan arama hürriyetine sahiptir.
1. Özgürlük Kavramı
Başkalarına zarar vermediği sürece insanların özgürlüğü engellenemez. Devlet, kişilerin özgürlüğünü korumakla görevlidir.
2. Temel Özgürlükler Kavramı
Yaşama hakkı olmadan diğer haklar da olamaz. Demek ki temel özgürlüklerin ilki yaşama hakkıdır. Diğer bir temel özgürlük ise düşünce öz gürlüğüdür. Düşünce özgürlüğü olmadan bilim ve sanat özgürlüğü de olmaz.
3. Düşünce, Kanaat ve İfade Özgürlükleri
İnsanın düşüncelerini özgün görüşler olarak belirtebilmesi onun en temel özelliğidir. Anayasamıza göre, herkes düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Anayasamız bu özgürlüğün kullanılmasında da bazı sınırlandırmalar getirmiştir. Buna göre düşünceyi açıklama özgürlüğü :
- Suç işlemeyi özendirmemelidir.
- Devlet, aile ve kişi sırlarını açıklamaya neden olmamalıdır.
- Yargılamayı engellememelidir.
- Yasaklanmış bir dille kullanılmamalıdır.
4. Bilim ve Sanat Özgürlüğü
Anayasamız "Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda araştırma yapma hakkına sahiptir." diyor.
Anayasamız, bilim ve sanatı yayma hakkının kullanılmasına bir kaç sınır getiriyor. Bilim ve sanat ürünlerini yayarken :
- Türkiye'de cumhuriyetten başka yönetim biçimi savunulamaz.
- Devletin, insan haklarına saygılı olma özelliği aleyhine davranılamaz.
- Cumhuriyetin Atatürk milliyetçiliğine bağlılık, demokratiklik, lâiklik ve sosyal hukuk devleti nitelikleri aleyhine davranılamaz.
- Türkiye'nin çıkarlarına zarar veren yabancı yayınların ülkeye girişi engellenir.
5. Basın Özgürlüğü
Bilim ve sanat birikimi, yaşam boyu sürecek öğrenme etkinliği ile gerçekleşir. Bunda kitap, gazete, sergi, radyo, televizyon ve bilgisayarların etkisi vardır.
Anayasamıza göre devlet, basınının haber alma hürriyetlerini sağlayacak önlemler alır. Anayasa, basın ve yayın özgürlüğüne de bazı sınırlamalar getirmiştir. Basın ve yayın yoluyla :
- Devletin, ülkenin ve milletin bütünlüğünü bozucu yayınlar yapılamaz.
- Yasaklanmış bir dilden yayın yapılamaz.
- Yayın yaparak suçlar özendirilemez, suçlulara destek verilemez.
- Suçluların yakalanması, sorgulanması ve yargılanması engellenemez.
- Devlet ve kişi sırları açıklanamaz.
- Başkalarına hakaret edilemez.
6. Din ve Vicdan Özgürlüğü
Din, tanrıya inanma ve ibadet davranışıdır. Vicdan ise kişinin kendi davranışlarıyla ilgili yargıya varmasıdır.
Din ve vicdan özgürlüğü Lâikliğin temelidir. Anayasamıza göre Türkiye Cumhuriyeti, lâik bir devlettir. Anayasamızın 24. maddesine göre ise :
- Herkes vicdan, dinî inanç ve kanaat özgürlüğüne sahiptir.
- Din, mezhep ve diğer konularda ayrımcılık yapmamak koşuluyla ibadet, dinsel ayin ve törenler yapmak serbesttir.
- Kimse ibadete ve dinsel törene katılmaya zorlanamaz,
- Kimse dinsel inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz.
- Din ve ahlâk eğitimi ve öğretimi devletin denetimi altında yapılır.
- Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında zorunlu bir derstir. Bunun dışındaki din ve ahlâk eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin isteğine, küçüklerin ana baba ya da yasal koruyucuların isteğine bağlıdır (md.24).
- Kimse devletin temel düzenini, kısmen de olsa din kurallarına dayandıramaz.
- Kimse hiçbir gerekçeyle dini, din duygularını ya da dince kutsal sayılan şeyleri kötüye kullanamaz.
7. Haberleşme Özgürlüğü
Haberleşme hürriyeti de özel hayatın korunması ile ilgilidir. Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir. Kimsenin mektubu, kolisi açılamaz, telefonu dinlenemez.
UYARI: Kanun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne göre verilmiş hakim kararı olduğu zaman haberleşme engellenebilir.
8. Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü
Anayasamızın 23. maddesinde yerleşme ve seyahat özgürlüğü düzenlenmiştir. Anayasamızda yerleşme hürriyeti için sınırlamalar şunlardır :
- Suç işlenmesini önlemek
- Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak
- Sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek
- Kamu mallarını korumak amacıyla sınırlama getirebilir.
Seyahat hürriyeti için getirilen sınırlamalar şunlardır:
- Suç, kovuşturma, soruşturma ve suç işlenmesini önleme amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.
- Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.
9. Toplantı Hak ve Özgürlüğü
İnsanlar, toplu olarak düşünmek, tartışmak, sorunlara görüşerek çözümler getirmek alışkanlığı edinmişlerdir. Demokratik toplantı ve gösteriler, hak almada ortak gücün kullanılma yöntemidir.
Anayasamıza göre "Herkes, önceden izin almadan, silâhsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir" (md.34).
Örgütlenme Özgürlüğü
Dernek, belli bir amacı gerçekleştirmek için insanların kurduğu topluluktur. Anayasamızda; herkesin önceden izin almadan dernek kurabilme hakkına sahip olduğu açıklanmaktadır. Ancak derneklerin siyasî faaliyette bulunamayacakları belirtilmiştir. Anayasamıza göre örgütler, ülke ve ulus bütünlüğünü bozucu, suçu özendirici, insan hak ve özgürlüklerini engelleyici, lâikliğe ve demokrasiye zarar verici eylem ve davranışlarda bulunamazlar.
Hak Arama Özgürlüğü
İnsanlar, hak ve özgürlüklerinin sağlanmaması ya da engellenmesi durumunda, ülkelerin görevli kurumlarına başvurma özgürlüğüne sahiptirler.
Anayasamızda hak arama hürriyeti 36. madde ile düzenlenmiştir. "Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma hakkına sahiptir. Hiç bir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçamaz."
Bu maddede fertlerin sahip oldukları hak ve hürriyetlerin korunmasını sağlayan hükümler vardır. Fertler anayasamızca kendilerine tanınan haklarını meşru yollardan arama hürriyetine sahiptir.