ÜLKEMİZDE NÜFUS
NÜFUS NEDİR VE NASIL SAYILIR?Sınırları belli bir alanda (ülke, şehir, köy gibi) yaşayan insan sayısına nüfus denir. Ülkemizde nüfus sayımı ve istatistiklerini TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) yapar.
• Tarihte İlk Sayım: Osmanlı'da II. Mahmut döneminde (1831) sadece asker ve vergi potansiyelini belirlemek için (sadece erkekler sayılarak) yapılmıştır.
• Cumhuriyet Tarihinde İlk Sayım: 1927 yılında yapılmıştır.
• Günümüzde: 2007'den beri "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi" (ADNKS) ile bilgisayar ortamında her yıl otomatik yapılır.
UYARI NOTU: Nüfus sayımları sadece "kaç kişi olduğumuzu" öğrenmek için yapılmaz! Sayımlar sayesinde eğitim durumu, yaş grupları, meslekler ve kır-kent nüfusu gibi bilgiler de elde edilir. Devlet bu bilgilere göre okul, hastane ve yol planlaması yapar.NÜFUSUN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Türkiye'de nüfus her yere eşit dağılmamıştır. Kıyılarımız kalabalıkken iç ve doğu kesimler daha tenhadır,. Bunu etkileyen faktörleri ikiye ayırıyoruz:
Doğal (Fiziki) Faktörler
Doğanın bize sunduğu şartlardır. İnsan eli değmez.
Faktör | Açıklama ve Örnekler |
İklim | Ilıman iklimin olduğu kıyılarda nüfus yoğundur. Kışların sert geçtiği Doğu Anadolu'da nüfus seyrektir. |
Yer Şekilleri | Dağlık ve engebeli yerlerde (Örn: Hakkari, Artvin) ulaşım zordur, nüfus azdır. Düz ovalarda (Örn: Çukurova) nüfus fazladır. |
Su Kaynakları | Suyun bol olduğu yerlerde hayat kolaydır. Kurak yerlerde nüfus azdır. |
Bitki Örtüsü | Ormanların çok gür olduğu yerlerde yerleşim alanı açmak zordur (Örn: Karadeniz'in bazı kesimleri). |
Beşerî (İnsan Yapımı) Faktörler
İnsanların ekonomik faaliyetlerine bağlı olarak gelişen faktörlerdir.
Faktör | Açıklama ve Örnekler |
Sanayi | En etkili faktördür. İş imkânı demektir. İstanbul, Kocaeli, Bursa, İzmir sanayi sayesinde çok göç alır. |
Tarım | Verimli ovalarda nüfus yoğundur (Örn: Adana-Çukurova, Aydın-Büyük Menderes, Konya Ovası). |
Turizm | Yazın turist akınına uğrayan yerlerde nüfus artar (Örn: Antalya, Muğla, Bodrum). |
Madencilik | Yer altı kaynaklarının çıktığı yerler kalabalıklaşır. Zonguldak (Taş kömürü) ve Batman (Petrol) buna en iyi örnektir. |
Ulaşım | Yolların kesiştiği, ulaşımın kolay olduğu yerler gelişir (Örn: Afyon, Ankara, Eskişehir). |
NÜFUS YOĞUNLUĞU
Bir yerde kilometrekareye (km²) düşen insan sayısına nüfus yoğunluğu denir.
• Formül: Toplam Nüfus ÷ Yüz Ölçümü = Nüfus Yoğunluğu.
KRİTİK UYARI NOTU: "Nüfus Haritası" ile "Nüfus Yoğunluğu Haritası" aynı şey değildir!• Bir şehrin nüfusu çok olsa bile, yüz ölçümü de çok büyükse yoğunluğu düşük çıkabilir (Örn: Konya).
• Yüz ölçümü küçük ama nüfusu kalabalık olan yerlerde yoğunluk çok fazladır (Örn: İstanbul, Yalova).
• Türkiye'de nüfus yoğunluğu en fazla olan il İstanbul, en az olan il Tunceli'dir.
GRAFİKLERLE NÜFUSUMUZUN ÖZELLİKLERİ
Yaş ve Cinsiyet Durumu (Nüfus Piramitleri)
Nüfus piramitlerine bakarak bir ülkenin gelişmişlik düzeyi hakkında yorum yapabiliriz.
• Piramidin tabanı genişse → Doğum oranı yüksektir (Gelişmemiş veya gelişmekte olan ülke).
• Piramidin tabanı daralıyorsa → Doğumlar azalıyor demektir.
• Türkiye'nin Durumu: Nüfusumuzun yarısından fazlası 15-64 yaş grubundadır (Çalışma çağı). Bu, ülkemizin genç ve dinamik olduğunu gösterir. Ancak son yıllarda doğum oranları azaldığı için nüfusumuz yaşlanma eğilimindedir.
Çalışan Nüfusun Dağılımı (Sektörler)
İnsanların hangi işte çalıştığına bakarak ülkenin gelişmişliğini anlarız.
1. Hizmet Sektörü: (Öğretmen, doktor, bankacı vb.) Gelişmiş ülkelerde en fazladır.
2. Sanayi Sektörü: (Fabrika işçisi, mühendis vb.)
3. Tarım Sektörü: (Çiftçi)
• Değişim: Eskiden (1927) nüfusumuzun çoğu tarımda çalışırken, günümüzde (2024 verileriyle) en büyük pay Hizmet sektöründedir. Bu da Türkiye'nin geliştiğini gösterir.
Kır ve Kent Nüfusu
• Cumhuriyetin ilk yıllarında herkes köylerde (Kır) yaşıyordu.
• 1985 yılı bir dönüm noktasıdır! Bu tarihte ilk kez kent nüfusu, kır nüfusunu geçmiştir.
• Günümüzde nüfusun %93'ünden fazlası kentlerde yaşamaktadır. Bunun temel sebebi sanayileşme ve köyden kente göçtür.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN GRAFİK BİLGİSİ: "Nüfus Artış Hızı" grafiğinde çizginin aşağı doğru inmesi nüfusun azaldığı anlamına GELMEZ! Sadece nüfusun artma hızının yavaşladığını gösterir. Nüfus miktarı 1927'den beri sürekli artmıştır, hiç azalmamıştır.BUNLARI UNUTMA!
1. Sanayi varsa nüfus çoktur (İstanbul, Kocaeli).
2. Dağlık ve engebeli yerlerde nüfus azdır (Hakkari, Artvin).
3. Maden denince aklına Zonguldak (kömür) ve Batman (petrol) gelsin.
4. Nüfus yoğunluğunda sadece insan sayısı değil, yüz ölçümü de önemlidir.
5. Türkiye genç nüfuslu, kentli ve hizmet sektöründe çalışanların çoğunlukta olduğu bir ülkedir.
