7. SINIF SOSYAL BİLGİLER DERS NOTU: OSMANLI DEVLETİ'NİN FETİH POLİTİKASI
Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda ve gelişmesinde Gaza ve Cihat anlayışı önemli bir yer tutar. Bu, İslam dinini korumak ve yaymak amacıyla Müslüman olmayanlara karşı yapılan kutsal savaşlardır. Gaza ve cihat faaliyetleri, Osmanlı Devleti'nin diğer Müslüman Türkler arasındaki itibarını da artırmıştır.
Fetihlerin kalıcı olmasında etkili olan temel politikalar ve sistemler şunlardır:
1. İstimâlet Politikası (Gönül Alma): "Meylettirme, cezbettirme, gönül alma" anlamına gelen istimâlet, Osmanlı Devleti'nin fethettiği bölgelerdeki halka karşı sergilediği hoşgörülü tutumdur.
◦ Osmanlı, gayrimüslim halkın dini inançlarına, geleneklerine, adetlerine ve yaşam tarzlarına müdahale etmemiş, onları Müslüman olmaya zorlamamıştır.
◦ Halkın can ve mal güvenliği devlet güvencesi altına alınmıştır.
◦ Bu politikanın temel amacı, fethedilen bölgelerdeki halkın Osmanlı Devleti'ne bağlılığını artırmak ve fetihleri kalıcı kılmaktır. Hatta Arnavutlar ve Boşnaklar bu anlayış sayesinde İslam dinini kabul etmiştir.
2. Millet Sistemi: Osmanlı idarecileri, toplumu etnik köken yerine dinî esaslara dayalı olarak düzenlemiştir. Toplum, Müslümanlar ve gayrimüslimler olarak iki gruba ayrılmıştır. Bu sistemde, her iki grup da kendi dinî liderleri çevresinde örgütlenme, kendi kurumlarını oluşturma ve kendi hukuk kurallarını uygulama özgürlüğüne sahip olmuştur.
3. İmar ve İskân Faaliyetleri: Fethedilen bölgeler vatan olarak kabul edilmiş. Buraya Müslüman Türk nüfus (çiftçi, zanaatkâr, derviş) yerleştirilerek Türk-İslam kültürünü yaymaları ve hâkimiyetin pekiştirilmesi sağlanmıştır.
4. Fetihlere Katkı Sağlayan Teşkilatlar: Fetihlerin kalıcı olmasında Gaziyân-ı Rum (gaziler ve alpler), Abdalân-ı Rum (fethedilecek yerlere ordudan önce gidip halkın gönlünü kazanan dervişler), Ahiyân-ı Rum (Ahilik teşkilatı) ve Baciyân-ı Rum (kadın teşkilatı) gibi yapılar da etkili olmuştur.
Önemli Fetihler ve Dönemler
Osmanlı Devleti sistemli bir fetih politikası uygulamış; farklı dönemlerde doğudan batıya, önemli şehirleri, limanları ve adaları fethetmeye odaklanmıştır.
II. Mehmed (Fatih Sultan Mehmed) Dönemi (1451-1481)
Fatih Sultan Mehmed, Osmanlı Devleti'ni bir cihan devleti hâline getirme hedefiyle stratejik bir fetih politikası izlemiştir.
İstanbul'un Fethi (29 Mayıs 1453)
• Nedenleri:
◦ Siyasi Nedenler: Bizans’ın Haçlıları, şehzadeleri ve beylikleri Osmanlı Devleti üzerine kışkırtması; İstanbul'un Osmanlı toprak bütünlüğünü bozması; fetihlere çıkarken arkada bir tehdit bırakmak istenmemesi.
◦ Dinî Nedenler: Hazreti Muhammed'in (sav) "İstanbul elbette fetholunacaktır..." hadisinin gerçekleştirilmek istenmesi.
◦ Ekonomik Nedenler: Karadeniz ticaret yolunun ve boğazların kontrolünün ele geçirilmek istenmesi.
• Hazırlıklar:
◦ Batıdan gelecek yardımları durdurmak için Balkanlarda ordu konuşlandırıldı.
◦ Boğazdan yapılacak yardımları kesmek için Rumeli Hisarı (Boğazkesen) inşa edildi.
◦ Surları yıkabilmek amacıyla "şahi" olarak adlandırılan büyük toplar üretildi.
◦ 72 parça gemi, stratejik bir hamle olarak bir gecede Haliç'e indirildi.
• Sonuçları:
◦ Türk Tarihi Açısından: İstanbul yeni başkent oldu. Toprak bütünlüğü sağlandı. Marmara ve Karadeniz ticaret yollarının kontrolü Osmanlı'ya geçti. II. Mehmed, “Fatih” unvanını aldı.
◦ Dünya Tarihi Açısından: Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu sona erdi. Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı. Şahi toplarının surları yıkabileceği anlaşılınca feodalite (derebeylik) sistemi zayıflamaya başladı. İstanbul'dan ayrılan bilim insanları Avrupa'da Rönesans ve Reform hareketlerine zemin hazırladı.
Fatih Dönemi Diğer Fetihleri
Fatih, Anadolu'da siyasi birliği sağlamak amacıyla Cenevizlilerden Amasra'yı, Komnenlerden Trabzon'u (1461), Candaroğullarından ise Kastamonu ve Sinop'u Osmanlı topraklarına kattı.
Karadeniz'de tam hâkimiyet sağlamak amacıyla 1475'te Kırım fethedildi; böylece Karadeniz tamamen bir Türk denizi hâline geldi ve İpek Yolu'nun denetimi Osmanlı'nın eline geçti. Ege Denizi'nde Limni, Midilli, Eğriboz, Gökçeada gibi adalar alınarak hâkimiyet pekiştirildi. Ayrıca Balkanlarda Sırbistan, Bosna-Hersek, Mora, Eflak ve Arnavutluk gibi yerler fethedildi.
I. Selim (Yavuz Sultan Selim) Dönemi (1512-1520)
Yavuz Sultan Selim, özellikle doğuda ve güneyde sınırları genişletme ve İslam dünyasında liderliği sağlama politikası izlemiştir.
• Çaldıran Savaşı (1514): Safevi Devleti'ne karşı kazanıldı ve Safevilerin Anadolu üzerindeki baskısı kaldırıldı. Doğu Anadolu'daki şehirler (Erzincan, Diyarbakır) Osmanlı hâkimiyetine girdi.
• Turnadağ Savaşı (1515): Dulkadiroğulları Beyliği yenilerek Osmanlı’ya bağlandı ve Anadolu Türk siyasi birliği kesin olarak sağlandı.
• Mısır Seferi (1516-1517): Memlûk Devleti'ne karşı Mercidabık (1516) ve Ridaniye (1517) Savaşları yapıldı.
◦ Sonuçları: Memlûk Devleti'ne son verildi ve Mısır, Suriye, Filistin Osmanlı kontrolüne geçti. Kutsal topraklar (Mekke, Medine) ve Baharat Yolu Osmanlı egemenliğine geçti. Halifelik Osmanlılara geçti, padişahlar Müslümanların dini lideri oldu ve monarşik yönetime teokratik bir boyut eklendi.
I. Süleyman (Kanuni Sultan Süleyman) Dönemi (1520-1566)
Kanuni dönemi, Osmanlı Devleti'nin hem karada hem de denizde önemli başarılar elde ettiği ve "altın çağını" yaşadığı dönemdir.
• Kara Fetihleri (Avrupa ve Doğu):
◦ Belgrad (1521) fethedilerek Orta Avrupa'nın kapıları açıldı.
◦ Mohaç Meydan Muharebesi (1526) sonrası Macaristan yıkılarak Osmanlı'ya bağlandı.
◦ Irakeyn Seferi ile Bağdat fethedildi, sınırlar doğuya genişledi.
◦ Viyana Kuşatması (1529), ağır kış şartları nedeniyle başarısız oldu.
• Deniz Fetihleri:
◦ Rodos Adası (1522) fethedilerek Doğu Akdeniz Osmanlı denetimine girdi.
◦ Barbaros Hayrettin Paşa'nın kaptanıderyalığa getirilmesiyle denizcilik en parlak dönemine ulaştı (1533).
◦ Preveze Deniz Zaferi (1538) Haçlılara karşı kazanıldı ve Akdeniz'de Osmanlı üstünlüğü kesinleşti.
Denizlerdeki Diğer Gelişmeler
◦ Trablusgarp ve Cezayir Osmanlı himayesine alınarak Kuzey Afrika'daki sınırlar genişletildi.
Kanuni Sonrası Önemli Deniz Fetihleri
• Kıbrıs'ın Fethi (1570–1571): II. Selim döneminde Venediklilere karşı Lala Mustafa Paşa komutasında fethedildi. Doğu Akdeniz'deki Osmanlı hâkimiyeti pekişti ve Venedik, Osmanlı'ya vergi vermeyi kabul etti. Bu fetih sonrası yapılan İnebahtı Deniz Savaşı'nı Osmanlı kaybetti.
• Girit'in Fethi (1645–1669): 24 yıl süren uzun bir kuşatmanın sonunda (IV. Mehmet döneminde, Köprülü Fazıl Ahmed Paşa komutasında) Venedik'ten alındı. Akdeniz'deki Osmanlı hâkimiyeti pekişse de kuşatmanın uzun sürmesi donanmanın zayıflığını ortaya koydu
Osmanlı Devleti'nin kuruluşunda ve gelişmesinde Gaza ve Cihat anlayışı önemli bir yer tutar. Bu, İslam dinini korumak ve yaymak amacıyla Müslüman olmayanlara karşı yapılan kutsal savaşlardır. Gaza ve cihat faaliyetleri, Osmanlı Devleti'nin diğer Müslüman Türkler arasındaki itibarını da artırmıştır.
Fetihlerin kalıcı olmasında etkili olan temel politikalar ve sistemler şunlardır:
1. İstimâlet Politikası (Gönül Alma): "Meylettirme, cezbettirme, gönül alma" anlamına gelen istimâlet, Osmanlı Devleti'nin fethettiği bölgelerdeki halka karşı sergilediği hoşgörülü tutumdur.
◦ Osmanlı, gayrimüslim halkın dini inançlarına, geleneklerine, adetlerine ve yaşam tarzlarına müdahale etmemiş, onları Müslüman olmaya zorlamamıştır.
◦ Halkın can ve mal güvenliği devlet güvencesi altına alınmıştır.
◦ Bu politikanın temel amacı, fethedilen bölgelerdeki halkın Osmanlı Devleti'ne bağlılığını artırmak ve fetihleri kalıcı kılmaktır. Hatta Arnavutlar ve Boşnaklar bu anlayış sayesinde İslam dinini kabul etmiştir.
2. Millet Sistemi: Osmanlı idarecileri, toplumu etnik köken yerine dinî esaslara dayalı olarak düzenlemiştir. Toplum, Müslümanlar ve gayrimüslimler olarak iki gruba ayrılmıştır. Bu sistemde, her iki grup da kendi dinî liderleri çevresinde örgütlenme, kendi kurumlarını oluşturma ve kendi hukuk kurallarını uygulama özgürlüğüne sahip olmuştur.
3. İmar ve İskân Faaliyetleri: Fethedilen bölgeler vatan olarak kabul edilmiş. Buraya Müslüman Türk nüfus (çiftçi, zanaatkâr, derviş) yerleştirilerek Türk-İslam kültürünü yaymaları ve hâkimiyetin pekiştirilmesi sağlanmıştır.
4. Fetihlere Katkı Sağlayan Teşkilatlar: Fetihlerin kalıcı olmasında Gaziyân-ı Rum (gaziler ve alpler), Abdalân-ı Rum (fethedilecek yerlere ordudan önce gidip halkın gönlünü kazanan dervişler), Ahiyân-ı Rum (Ahilik teşkilatı) ve Baciyân-ı Rum (kadın teşkilatı) gibi yapılar da etkili olmuştur.
Önemli Fetihler ve Dönemler
Osmanlı Devleti sistemli bir fetih politikası uygulamış; farklı dönemlerde doğudan batıya, önemli şehirleri, limanları ve adaları fethetmeye odaklanmıştır.
II. Mehmed (Fatih Sultan Mehmed) Dönemi (1451-1481)
Fatih Sultan Mehmed, Osmanlı Devleti'ni bir cihan devleti hâline getirme hedefiyle stratejik bir fetih politikası izlemiştir.
İstanbul'un Fethi (29 Mayıs 1453)
• Nedenleri:
◦ Siyasi Nedenler: Bizans’ın Haçlıları, şehzadeleri ve beylikleri Osmanlı Devleti üzerine kışkırtması; İstanbul'un Osmanlı toprak bütünlüğünü bozması; fetihlere çıkarken arkada bir tehdit bırakmak istenmemesi.
◦ Dinî Nedenler: Hazreti Muhammed'in (sav) "İstanbul elbette fetholunacaktır..." hadisinin gerçekleştirilmek istenmesi.
◦ Ekonomik Nedenler: Karadeniz ticaret yolunun ve boğazların kontrolünün ele geçirilmek istenmesi.
• Hazırlıklar:
◦ Batıdan gelecek yardımları durdurmak için Balkanlarda ordu konuşlandırıldı.
◦ Boğazdan yapılacak yardımları kesmek için Rumeli Hisarı (Boğazkesen) inşa edildi.
◦ Surları yıkabilmek amacıyla "şahi" olarak adlandırılan büyük toplar üretildi.
◦ 72 parça gemi, stratejik bir hamle olarak bir gecede Haliç'e indirildi.
• Sonuçları:
◦ Türk Tarihi Açısından: İstanbul yeni başkent oldu. Toprak bütünlüğü sağlandı. Marmara ve Karadeniz ticaret yollarının kontrolü Osmanlı'ya geçti. II. Mehmed, “Fatih” unvanını aldı.
◦ Dünya Tarihi Açısından: Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu sona erdi. Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı. Şahi toplarının surları yıkabileceği anlaşılınca feodalite (derebeylik) sistemi zayıflamaya başladı. İstanbul'dan ayrılan bilim insanları Avrupa'da Rönesans ve Reform hareketlerine zemin hazırladı.
Fatih Dönemi Diğer Fetihleri
Fatih, Anadolu'da siyasi birliği sağlamak amacıyla Cenevizlilerden Amasra'yı, Komnenlerden Trabzon'u (1461), Candaroğullarından ise Kastamonu ve Sinop'u Osmanlı topraklarına kattı.
Karadeniz'de tam hâkimiyet sağlamak amacıyla 1475'te Kırım fethedildi; böylece Karadeniz tamamen bir Türk denizi hâline geldi ve İpek Yolu'nun denetimi Osmanlı'nın eline geçti. Ege Denizi'nde Limni, Midilli, Eğriboz, Gökçeada gibi adalar alınarak hâkimiyet pekiştirildi. Ayrıca Balkanlarda Sırbistan, Bosna-Hersek, Mora, Eflak ve Arnavutluk gibi yerler fethedildi.
I. Selim (Yavuz Sultan Selim) Dönemi (1512-1520)
Yavuz Sultan Selim, özellikle doğuda ve güneyde sınırları genişletme ve İslam dünyasında liderliği sağlama politikası izlemiştir.
• Çaldıran Savaşı (1514): Safevi Devleti'ne karşı kazanıldı ve Safevilerin Anadolu üzerindeki baskısı kaldırıldı. Doğu Anadolu'daki şehirler (Erzincan, Diyarbakır) Osmanlı hâkimiyetine girdi.
• Turnadağ Savaşı (1515): Dulkadiroğulları Beyliği yenilerek Osmanlı’ya bağlandı ve Anadolu Türk siyasi birliği kesin olarak sağlandı.
• Mısır Seferi (1516-1517): Memlûk Devleti'ne karşı Mercidabık (1516) ve Ridaniye (1517) Savaşları yapıldı.
◦ Sonuçları: Memlûk Devleti'ne son verildi ve Mısır, Suriye, Filistin Osmanlı kontrolüne geçti. Kutsal topraklar (Mekke, Medine) ve Baharat Yolu Osmanlı egemenliğine geçti. Halifelik Osmanlılara geçti, padişahlar Müslümanların dini lideri oldu ve monarşik yönetime teokratik bir boyut eklendi.
I. Süleyman (Kanuni Sultan Süleyman) Dönemi (1520-1566)
Kanuni dönemi, Osmanlı Devleti'nin hem karada hem de denizde önemli başarılar elde ettiği ve "altın çağını" yaşadığı dönemdir.
• Kara Fetihleri (Avrupa ve Doğu):
◦ Belgrad (1521) fethedilerek Orta Avrupa'nın kapıları açıldı.
◦ Mohaç Meydan Muharebesi (1526) sonrası Macaristan yıkılarak Osmanlı'ya bağlandı.
◦ Irakeyn Seferi ile Bağdat fethedildi, sınırlar doğuya genişledi.
◦ Viyana Kuşatması (1529), ağır kış şartları nedeniyle başarısız oldu.
• Deniz Fetihleri:
◦ Rodos Adası (1522) fethedilerek Doğu Akdeniz Osmanlı denetimine girdi.
◦ Barbaros Hayrettin Paşa'nın kaptanıderyalığa getirilmesiyle denizcilik en parlak dönemine ulaştı (1533).
◦ Preveze Deniz Zaferi (1538) Haçlılara karşı kazanıldı ve Akdeniz'de Osmanlı üstünlüğü kesinleşti.
Denizlerdeki Diğer Gelişmeler
◦ Trablusgarp ve Cezayir Osmanlı himayesine alınarak Kuzey Afrika'daki sınırlar genişletildi.
Kanuni Sonrası Önemli Deniz Fetihleri
• Kıbrıs'ın Fethi (1570–1571): II. Selim döneminde Venediklilere karşı Lala Mustafa Paşa komutasında fethedildi. Doğu Akdeniz'deki Osmanlı hâkimiyeti pekişti ve Venedik, Osmanlı'ya vergi vermeyi kabul etti. Bu fetih sonrası yapılan İnebahtı Deniz Savaşı'nı Osmanlı kaybetti.
• Girit'in Fethi (1645–1669): 24 yıl süren uzun bir kuşatmanın sonunda (IV. Mehmet döneminde, Köprülü Fazıl Ahmed Paşa komutasında) Venedik'ten alındı. Akdeniz'deki Osmanlı hâkimiyeti pekişse de kuşatmanın uzun sürmesi donanmanın zayıflığını ortaya koydu
