Etkin Vatandaşın Özellikleri:
Kaynaklar, etkin vatandaşlığı, sadece bir devlete bağlı olma kimliği olan vatandaşlıktan öte, bireyin toplumsal yaşamdaki aktif rolünü vurgulayan bir kavram olarak tanımlar. Etkin vatandaşlık, vatandaşlık okuryazarlığına sahip olmayı gerektirir ki bu da hak arama özgürlüklerini ve haklarını kullanabilme yeterliliklerini ifade eder. Vatandaşlık okuryazarlığına sahip bir birey, şu temel özelliklere sahiptir:
• Toplumsal Sorunlara Duyarlılık: Etkin bir vatandaş, çevresindeki ve toplumundaki sorunlara karşı duyarlıdır. Örneğin, mahallesindeki tarihî çeşmenin hasar gördüğünü fark eden Melike veya yol üzerindeki çöplerden ve parkın bakımsızlığından rahatsız olan Ahmet, bu duyarlılığa örnektir. Özlem Öğretmen'in "Çevre Dostu Okul" projesiyle öğrencilerine çevre bilinci aşılaması da etkin vatandaşın çevresel sorunlara duyarlılığını gösterir.
• Siyasi ve Hukuki Konularda Bilgi Sahibi Olma ve Davranışlarla Destekleme: Etkin vatandaş, kendi yaşamını idame ettirebilecek kadar siyasi ve hukuki bilgiye sahiptir ve bu bilgiyi davranışlarıyla destekleyebilir. Bu, temel insan haklarını (yaşama, eğitim, düşünce ve kanaat hürriyeti, haberleşme hürriyeti, yerleşme ve seyahat hürriyeti) ve sorumlulukları bilmek ve bunları savunmak anlamına gelir.
• Hak ve Sorumluluk Bilinciyle Hareket Etme: Bireylerin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumlulukları vardır. Etkin vatandaş, sorumluluklarının farkındadır ve bu sorumluluklara uygun davranır, toplumsal düzen kurallarına uyar. Haklarını kullanırken başkalarının haklarına saygılı olur ve özgürlüklerinin sınırsız olmadığının bilincindedir. Örneğin, bisiklet kullanırken kask takan ve bisiklet yolunu kullanan Çağan, trafik kurallarına uymayanları uyaran trafik eğitimi almış öğrenciler bu bilincin göstergeleridir.
• Karar Alma Süreçlerine Katılım: Halkın yönetimde ve toplumu ilgilendiren kararlarda söz sahibi olması katılım ilkesidir. Etkin vatandaş, seçimlerde oy kullanarak, dilekçe vererek veya sivil toplum kuruluşlarının faaliyetlerine katılarak yönetime dahil olur. Aile içinde kararlar alınırken düşüncelerini ifade etmesi de bu katılımın bir örneğidir.
• Sorunların Çözümüne Katkıda Bulunma ve İş Birliği: Etkin vatandaş, toplumsal sorunların çözümüne aktif olarak katkı sağlar ve bu süreçte yetkili kişi ve kurumlarla (muhtarlık, belediye, kaymakamlık, CİMER, Kamu Denetçiliği Kurumu gibi) iş birliği yapmaya özen gösterir. Haksızlığa uğradığında hukuk mücadelesi veren İbrahim Bey bu özelliğe örnektir.
• Çoğulculuk Anlayışı: Farklı görüşleri bir zenginlik olarak görür, önemser ve bunlara saygı gösterir.
• Tutumlu ve Bilinçli Tüketici Olma: Etkin vatandaş, kaynakların verimli kullanımının önemini bilir ve israftan kaçınır. Alışveriş yaparken "10 Saniye Kuralı"nı uygulayarak bir ürünün ihtiyaç mı yoksa istek mi olduğunu ayırt eder, bütçesini göz önünde bulundurur ve daha uygun fiyatlı/kaliteli alternatifleri araştırır.
YAŞAYAN DEMOKRASİMİZ Bağlamında Etkin Vatandaşlık:
"YAŞAYAN DEMOKRASİMİZ" öğrenme alanı, etkin vatandaşlık kavramını demokrasinin temel nitelikleri ve cumhuriyet yönetiminin değerleriyle iç içe sunar. Bu bağlamda:
• Demokrasi ve Cumhuriyetin İlişkisi: Mustafa Kemal Atatürk'ün "Demokrasinin en çağdaş ve mantıklı uygulamasını sağlayan hükümet şekli, cumhuriyettir" sözüyle ifade edildiği gibi, etkin vatandaş, bu iki sistemin birbirini tamamladığını bilir ve her ikisinin de korunması ve yaşatılması görevini üstlenir.
• Milli Egemenlik ve Katılım: Yönetme gücünün halka ait olduğu ve halkın bu gücü seçme ve seçilme hakkını kullanarak kullandığı milli egemenlik ilkesi, etkin vatandaşın katılımıyla hayat bulur. Etkin vatandaş, bu sürece aktif katılım sağlayarak kendi ve toplumun geleceğine yön verir.
• Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklar: Demokratik devletlerde hukukun üstünlüğü esastır ve temel hak ve özgürlükler yasalarla korunur. Etkin vatandaş, bu hakların dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez olduğunu bilir, hak ihlallerine karşı demokratik yollarla mücadele eder ve başkalarının haklarını da gözetir.
• Toplumsal Düzen ve Sorumluluk: Toplum hayatının bir düzen gerektirdiği ve bu düzenin kurallarla sürdürüldüğü bilinci, etkin vatandaşın sorumluluklarını yerine getirmesini teşvik eder. Kendi hayatını ve başkalarının hayatını etkileyecek kararlar alırken bilinçli davranır.
Özetle, "YAŞAYAN DEMOKRASİMİZ" öğrenme alanı, bireyleri sadece teorik bilgiyle donatmakla kalmaz, aynı zamanda onları demokratik değerleri içselleştirmiş, haklarının ve sorumluluklarının bilincinde, toplumsal sorunlara duyarlı, çözüm odaklı ve aktif katılım gösteren birer etkin vatandaş olmaya teşvik eder. Bu bağlamda, etkin vatandaşlık, demokratik bir ülkenin işleyişi ve gelişimi için vazgeçilmez bir unsurdur.
Kaynaklar, etkin vatandaşlığı, sadece bir devlete bağlı olma kimliği olan vatandaşlıktan öte, bireyin toplumsal yaşamdaki aktif rolünü vurgulayan bir kavram olarak tanımlar. Etkin vatandaşlık, vatandaşlık okuryazarlığına sahip olmayı gerektirir ki bu da hak arama özgürlüklerini ve haklarını kullanabilme yeterliliklerini ifade eder. Vatandaşlık okuryazarlığına sahip bir birey, şu temel özelliklere sahiptir:
• Toplumsal Sorunlara Duyarlılık: Etkin bir vatandaş, çevresindeki ve toplumundaki sorunlara karşı duyarlıdır. Örneğin, mahallesindeki tarihî çeşmenin hasar gördüğünü fark eden Melike veya yol üzerindeki çöplerden ve parkın bakımsızlığından rahatsız olan Ahmet, bu duyarlılığa örnektir. Özlem Öğretmen'in "Çevre Dostu Okul" projesiyle öğrencilerine çevre bilinci aşılaması da etkin vatandaşın çevresel sorunlara duyarlılığını gösterir.
• Siyasi ve Hukuki Konularda Bilgi Sahibi Olma ve Davranışlarla Destekleme: Etkin vatandaş, kendi yaşamını idame ettirebilecek kadar siyasi ve hukuki bilgiye sahiptir ve bu bilgiyi davranışlarıyla destekleyebilir. Bu, temel insan haklarını (yaşama, eğitim, düşünce ve kanaat hürriyeti, haberleşme hürriyeti, yerleşme ve seyahat hürriyeti) ve sorumlulukları bilmek ve bunları savunmak anlamına gelir.
• Hak ve Sorumluluk Bilinciyle Hareket Etme: Bireylerin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumlulukları vardır. Etkin vatandaş, sorumluluklarının farkındadır ve bu sorumluluklara uygun davranır, toplumsal düzen kurallarına uyar. Haklarını kullanırken başkalarının haklarına saygılı olur ve özgürlüklerinin sınırsız olmadığının bilincindedir. Örneğin, bisiklet kullanırken kask takan ve bisiklet yolunu kullanan Çağan, trafik kurallarına uymayanları uyaran trafik eğitimi almış öğrenciler bu bilincin göstergeleridir.
• Karar Alma Süreçlerine Katılım: Halkın yönetimde ve toplumu ilgilendiren kararlarda söz sahibi olması katılım ilkesidir. Etkin vatandaş, seçimlerde oy kullanarak, dilekçe vererek veya sivil toplum kuruluşlarının faaliyetlerine katılarak yönetime dahil olur. Aile içinde kararlar alınırken düşüncelerini ifade etmesi de bu katılımın bir örneğidir.
• Sorunların Çözümüne Katkıda Bulunma ve İş Birliği: Etkin vatandaş, toplumsal sorunların çözümüne aktif olarak katkı sağlar ve bu süreçte yetkili kişi ve kurumlarla (muhtarlık, belediye, kaymakamlık, CİMER, Kamu Denetçiliği Kurumu gibi) iş birliği yapmaya özen gösterir. Haksızlığa uğradığında hukuk mücadelesi veren İbrahim Bey bu özelliğe örnektir.
• Çoğulculuk Anlayışı: Farklı görüşleri bir zenginlik olarak görür, önemser ve bunlara saygı gösterir.
• Tutumlu ve Bilinçli Tüketici Olma: Etkin vatandaş, kaynakların verimli kullanımının önemini bilir ve israftan kaçınır. Alışveriş yaparken "10 Saniye Kuralı"nı uygulayarak bir ürünün ihtiyaç mı yoksa istek mi olduğunu ayırt eder, bütçesini göz önünde bulundurur ve daha uygun fiyatlı/kaliteli alternatifleri araştırır.
YAŞAYAN DEMOKRASİMİZ Bağlamında Etkin Vatandaşlık:
"YAŞAYAN DEMOKRASİMİZ" öğrenme alanı, etkin vatandaşlık kavramını demokrasinin temel nitelikleri ve cumhuriyet yönetiminin değerleriyle iç içe sunar. Bu bağlamda:
• Demokrasi ve Cumhuriyetin İlişkisi: Mustafa Kemal Atatürk'ün "Demokrasinin en çağdaş ve mantıklı uygulamasını sağlayan hükümet şekli, cumhuriyettir" sözüyle ifade edildiği gibi, etkin vatandaş, bu iki sistemin birbirini tamamladığını bilir ve her ikisinin de korunması ve yaşatılması görevini üstlenir.
• Milli Egemenlik ve Katılım: Yönetme gücünün halka ait olduğu ve halkın bu gücü seçme ve seçilme hakkını kullanarak kullandığı milli egemenlik ilkesi, etkin vatandaşın katılımıyla hayat bulur. Etkin vatandaş, bu sürece aktif katılım sağlayarak kendi ve toplumun geleceğine yön verir.
• Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklar: Demokratik devletlerde hukukun üstünlüğü esastır ve temel hak ve özgürlükler yasalarla korunur. Etkin vatandaş, bu hakların dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez olduğunu bilir, hak ihlallerine karşı demokratik yollarla mücadele eder ve başkalarının haklarını da gözetir.
• Toplumsal Düzen ve Sorumluluk: Toplum hayatının bir düzen gerektirdiği ve bu düzenin kurallarla sürdürüldüğü bilinci, etkin vatandaşın sorumluluklarını yerine getirmesini teşvik eder. Kendi hayatını ve başkalarının hayatını etkileyecek kararlar alırken bilinçli davranır.
Özetle, "YAŞAYAN DEMOKRASİMİZ" öğrenme alanı, bireyleri sadece teorik bilgiyle donatmakla kalmaz, aynı zamanda onları demokratik değerleri içselleştirmiş, haklarının ve sorumluluklarının bilincinde, toplumsal sorunlara duyarlı, çözüm odaklı ve aktif katılım gösteren birer etkin vatandaş olmaya teşvik eder. Bu bağlamda, etkin vatandaşlık, demokratik bir ülkenin işleyişi ve gelişimi için vazgeçilmez bir unsurdur.
