MİLLÎ MÜCADELE'DE DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ
1. DOĞU CEPHESİ: Mondros Ateşkesi'nden sonra Ermeniler; Wilson İlkeleri ve Sevr Antlaşması’na dayanarak Doğu Anadolu’da (Kars, Sarıkamış, Oltu, Iğdır) bağımsız bir devlet kurmak istemişlerdi.
Batı Cephesi'nde sıfırdan bir ordu kurulurken, Doğu'da durum farklıydı.• Güç: Osmanlı Devleti’nden kalan ve terhis edilmemiş olan 15. Kolordu.
• Komutan: Kâzım Karabekir Paşa.
Kritik Belge: General Harbord Raporu
ABD'li General Harbord bölgeye gelerek bir rapor hazırlamıştır. Bu rapor Türkler için hayati önem taşır:
1. Ermenilerin iddia ettiği gibi bölgede nüfus çoğunluğuna sahip olmadıklarını belgeledi.
2. Millî Mücadele'nin bir isyan değil, bozulan düzeni sağlama hareketi olduğunu belirtti. Bu rapor, Türk tezlerinin haklılığını uluslararası alanda kanıtlayan önemli bir belgedir.
Gümrü Antlaşması (2-3 Aralık 1920) ve Sonuçları
Kâzım Karabekir komutasındaki ordumuz Kars'ı ve Gümrü'yü alınca Ermeniler barış istemek zorunda kaldı.
Madde / Konu | Detaylı Açıklama |
Sınırlar | Sınır, Aras Nehri ve Çıldır Gölü hattı olarak belirlendi. |
Toprak Talebi | Ermeniler, Doğu Anadolu'daki toprak isteklerinden resmen vazgeçti. |
Sevr'in Durumu | Ermenistan, Sevr Antlaşması'nın geçersiz olduğunu kabul etti. (Bunu kabul eden İLK devlettir). |
Askerî Kazanım | Kars, Sarıkamış, Kağızman ve Iğdır TBMM'ye bırakıldı. |
DİKKAT!Zincirleme Etki: Doğu Cephesi kapandıktan sonra buradaki deneyimli askerler, silahlar ve mühimmat Batı Cephesi'ne kaydırılmıştır. Yani Doğu'nun zaferi, Batı'nın güçlenmesini sağlamıştır.
Unutma: TBMM'nin ilk askerî başarısı Ermenilere karşı zafer, ilk siyasi başarısı Gümrü Antlaşması'dır.
2. GÜNEY CEPHESİ: "Kuvayımilliye" Ruhu
Bu cephede işler biraz daha karışıktı. Bölge önce İngilizler tarafından işgal edilmiş, daha sonra Musul ve petrol bölgeleri karşılığında Fransızlara devredilmiştir. Fransızlar bölgedeki Ermenileri silahlandırarak halka saldırtmıştır.
Savunma Stratejisi• TBMM buraya düzenli ordu gönderemedi.
• Bölge halkı kendi kurduğu Kuvayımilliye birlikleriyle savaştı.
• Mustafa Kemal, direnişi örgütlemek için bölgeye gizlice subaylar (Kılıç Ali Bey, Ali Saip Bey vb.) gönderdi.
A. MARAŞ: "Bayraksız Namaz Kılınmaz!"
Maraş savunması, inancın ve onurun sembolüdür.
• Kıvılcım: Sütçü İmam, Fransız-Ermeni askerlerinin Müslüman kadınlara sarkıntılık etmesi üzerine ilk kurşunu sıktı.
• Bayrak Olayı: Kaledeki Türk bayrağı indirilince Rıdvan Hoca; "Hürriyeti elinden alınmış bir millet cuma namazı kılamaz" diyerek halkı ayaklandırdı ve kale geri alındı.
• Sonuç: Fransızlar şehirde tutunamayıp 11 Şubat 1920'de kaçtılar.
B. URFA: "Onikiler" ve Diplomasi
• Örgütlenme: Ali Saip (Ursavaş) Bey, "Onikiler" adı verilen bir cemiyet kurarak halkı ve aşiretleri birleştirdi.
• Ültimatom: Ali Saip Bey, Fransız komutana "Namık" takma adıyla sert bir mektup yazarak şehri boşaltmalarını istedi.
• Sonuç: Fransızlar 11 Nisan 1920'de şehri terk etti.
C. ANTEP: Açlığa Karşı 11 Ay
En uzun ve en kanlı savunma burada yaşanmıştır.
• Şahin Bey: "Düşman cesedimi çiğnemeden Antep'e giremez" diyerek Kilis-Antep yolunu kesti ve şehit düştü. Mektubunda Fransızlara "Canı kıymetli insanlarsınız, bize çatmayın" diyerek meydan okumuştur.
• Kuşatma: Şehir 11 ay boyunca kuşatma altında kaldı, halk açlıkla mücadele etti.
• Sonuç: Antep teslim olmak zorunda kalsa da (9 Şubat 1921), gösterdiği direniş Fransa'yı masaya oturmaya zorladı.
Şehirlere Verilen Ünvanlar ve Tarihleri
Şehir | Unvan | Verildiği Tarih | Not |
Antep | GAZİ | 6 Şubat 1921 | Savaş devam ederken verilmiştir. |
Maraş | KAHRAMAN | 1973 | Çok sonra verilmiştir. |
Urfa | ŞANLI | 1984 | En son unvan alan şehirdir. |
ÖNEMLİ NOTLAR VE UYARILAR 1. İlk Kurşun Meselesi: Millî Mücadele'de işgalcilere karşı atılan İLK KURŞUN, İzmir'de Hasan Tahsin'den önce, Hatay-Dörtyol'da Kara Mehmet tarafından Fransızlara atılmıştır.
2. İtalyanların Durumu: Güneybatı Anadolu'yu (Antalya, Muğla) işgal eden İtalyanlarla ciddi bir silahlı çatışma yaşanmamıştır. Hatta Yunanlılarla araları açık olduğu için Türklere bazı konularda yardım bile etmişlerdir.
3. Cephenin Kapanışı: Güney Cephesi'ndeki çatışmalar sürerken, Batı Cephesi'nde kazanılan Sakarya Meydan Muharebesi (1921) dönüm noktası oldu. Yunanların yenildiğini gören Fransa, umudunu keserek Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) ile çekildi.
Özet Tablo:
Antlaşma | Hangi Cephe? | Kiminle? | Önemi |
Gümrü | Doğu | Ermenistan | TBMM'yi tanıyan ilk devlet. Sevr'in ilk reddi. |
Ankara (1921) | Güney | Fransa | TBMM'yi tanıyan ilk İtilaf devleti. Güney sınırı çizildi (Hatay hariç). |
Benzetme: Millî Mücadele bir "Vücut" ise;
• 15. Kolordu (Doğu): Vücudun sağ koludur; güçlüdür, düzenlidir ve ilk yumruğu o atar.
• Kuvayımilliye (Güney): Vücudun bağışıklık sistemidir; dışarıdan ilaç (düzenli ordu) gelmese bile, kendi hücresel yapısıyla (halk) virüsü (düşmanı) bünyeden atar.
