ANADOLU VE MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ DERS NOTU
MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ
• Yunancada iki nehir arası anlamına gelen Mezopotamya, Fırat ve Dicle Nehirleri arasında kalan bölgedir.
• Mezopotamya, uygun iklim koşullarına, verimli topraklara ve önemli su kaynaklarına sahip olduğu için bu coğrafyaya bereketli, verimli hilal anlamına gelen "Münbit Hilal" denmiştir.
• Mezopotamya, tarih boyunca Sümerler, Babilliler ve Asurlular gibi birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır.
Sümerler
Kuruluş | Mezopotamya'da kurulan ilk uygarlıktır. |
Yönetim | Ülkeyi "Site" denilen şehir devletleri şeklinde yönetmişlerdir (Ur, Uruk, Kiş, Lagaş, Nippur). Her şehri kendi kralı yönetse de, tüm Sümer ülkesini "ensi" veya "patesi" denilen krallar yönetmiştir. |
Kültürel Katkı (Yazı) | Tarihe en büyük katkıları, MÖ 3200'lerde Çivi Yazısı'nı icat etmeleridir. Bu, tarihi ve İlk Çağ'ı başlatan olaydır. Yazının icadı, ürünlerin kayıt altına alınması ihtiyacından doğmuştur. |
Mimari / Bilim | Ziggurat adı verilen tapınaklar inşa ettiler. Bu yapılar okul, arşiv, kütüphane, depo ve rasathane (gözlemevi) olarak kullanılmıştır. En üst kattaki rasathane sayesinde Ay'ı gözlemleyerek ay takvimini icat ettiler. |
Matematik | Altmışlık sayı sistemi, ilk çarpım işlemleri, üçgen ve dikdörtgenin alanları, küpün hacmi ve bir çemberin 360 derece olduğu ilk kez Sümerler tarafından hesaplanmıştır. |
Hukuk / Teknoloji | Tekerleği icat ettiler (MÖ 5000'lerde). Tarihteki ilk yazılı kanunları (Urukagina Kanunları) hazırladılar. |
DİKKAT: Sümerlerin şehir devleti şeklinde yaşaması, özgür düşünce ortamını ve dolayısıyla bilimsel çalışmaları geliştirmiştir. Ay takviminin esasına dayanan günümüzdeki Ramazan ve Kurban Bayramlarının tarihleri bu takvime göre belirlenmektedir. Mezopotamya'daki okullara "tablet evi" denilmekteydi.
Babilliler
Yönetim | Başkentleri Babil şehridir (Irak). Sümerlerden farklı olarak tek merkezden yönetilmişlerdir. En ünlü hükümdarları Hammurabi'dir. |
Hukuk | Kral Hammurabi'nin hazırlattığı Hammurabi Kanunları, devletin düzenini sağlamayı amaçlamış, oldukça sert kanunlardır. Bu kanunlar, "kısas esasına" göre hazırlanmıştır. |
Mimari | Babil'in Asma Bahçeleri (Dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilir), İştar Kapısı, Babil Kulesi ve Marduk Zigguratı ünlü yapılarıdır. |
Bilim | Matematik, geometri ve astronomi alanında çalışmalar yapmışlardır. Yunan bilim insanları, matematik ve astronomi temellerini Babillilerden almıştır. |
DİKKAT (Hammurabi Kanunları): Kısasa kısas, bir suçluyu, başkasına yaptığı kötülüğü kendisine aynı biçimde uygulayarak cezalandırmadır. Örnek olarak; toplumda denk bir kişinin dişine zarar verilirse zarar verenin de dişi çekilir.
Asurlular
Temel Faaliyet | Başkentleri Ninova'dır. Verimli tarım arazileri olmadığı için ticaret ile uğraşmışlardır. En önemli hükümdarı Asurbanipal'dır. |
Ticaret ve Anadolu | Ticarette oldukça gelişmişlerdir; Mezopotamya dışında da ticari faaliyetler yapmışlardır. Anadolu'ya ticaret amaçlı koloniler kurmuşlardır. Kayseri'de bulunan Kültepe (Kaniş-Karum) Anadolu'daki önemli ticaret merkezlerindendir. |
Yazının Anadolu'ya Geçişi | Ticari faaliyetler sayesinde kullandıkları çivi yazısını Anadolu'ya öğretmişler. Böylece Anadolu uygarlıkları yazı ile tanışmış ve Anadolu'da tarih devirleri başlamıştır. |
Kültürel Katkı | Ninova'da dünyanın bilinen ilk kütüphanesini kurmuşlardır (Asurbanipal Kütüphanesi). Binlerce bilimsel ve kültürel eseri bu kütüphanede toplamışlardır. |
Mimari | Su ihtiyaçları için sulama kanalları ve barajlar inşa etmişlerdir. |
ANADOLU MEDENİYETLERİ
• Anadolu'da tarih boyunca birçok medeniyet kurulmuştur.
• Bu medeniyetlerin ilk örnekleri Hititler, Lidyalılar ve İyonyalılardır.
• Anadolu ve Mezopotamya'da kurulan medeniyetler, bıraktıkları ortak miras eserleri ve icatlarla hem kendi milletlerine hem de dünyadaki diğer milletlere kolaylık sağlamışlardır.
Hititler
Kuruluş | İlk Çağ'da Anadolu'da kurulmuş olan en güçlü, en geniş sınırlara ulaşan devlettir. Başkentleri günümüzde Boğazköy (Çorum) yakınlarında bulunan Hattuşa'dır. |
Yönetim | Merkezi krallıkla yönetilmişlerdir. Devlet işleri **"Pankuş Meclisi"**nde (kral, kraliçe ve soylular) görüşülürdü. Kraliçeye "tavananna" adı verilirdi. |
Diplomasi | Mısırlılar ile Suriye'yi ele geçirmek için yapılan Kadeş Savaşı sonucunda, tarihin bilinen ilk yazılı uluslararası barış antlaşması olan Kadeş Antlaşması'nı (MÖ 1280) imzalamışlardır. |
Tarih Yazıcılığı | Tanrılarına hesap vermek amacıyla her yıl olan olumlu ve olumsuz tüm gelişmeleri "anal" (kral yıllıklarına) yazmışlardır. Bu durum, tarafsız (objektif) tarih yazıcılığının kanıtıdır. |
Mimari | Hattuşa'daki Aslanlı Kapı, Kral Kapı, Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı günümüze ulaşan eserleridir. Su ihtiyacını karşılamak için taştan barajlar yapmışlardır. |
DİKKAT: Hititlerde kraliçe (tavananna) yönetimde söz sahibiydi. Bu, kadınların devlet yönetiminde etkisi olduğunu gösterir. Kadeş Antlaşması'nın bir nüshası günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir.
Lidyalılar
Kuruluş/Yer | Gediz ve Büyük Menderes ırmakları arasında kurulmuşlardır. Başkentleri günümüzde Manisa'da (Salihli) bulunan Sardes'tir. |
Ekonomi/Ticaret | En önemli gelirleri ticarettir. Efes'ten başlayıp Mezopotamya'ya kadar uzanan Kral Yolu'nu kullanarak zenginleşmişlerdir. |
En Önemli İcat | Tarihe en önemli katkıları, parayı icat etmeleridir. Para sayesinde ticarette değiş-tokuş (takas) usulüne son vermişlerdir. |
Sigortacılık | Sınırları içinde ticaret yapan tüccarların mallarını korumak için devlet güvencesi vererek tarihte ilk kez sigortacılığı başlatmışlardır. |
DİKKAT: Paralarının altından olması, madencilikle uğraştıklarının kanıtıdır. Lidyalıların sınırlarını korumak için paralı asker tutmaları, zamanla devletin yıkılmasına kadar giden sonuçlar ortaya çıkarmıştır.
İyonyalılar
Yönetim | Sümerler gibi şehir devletleri ("polis") hâlinde yaşamışlardır. Efes, Foça, Milet, Selçuk önemli şehirleridir. |
Ekonomi/Etkileşim | Ege Denizi kıyısında kuruldukları için deniz ticaretinde ileri gitmişler, Akdeniz ve Karadeniz'de koloniler kurmuşlardır. Farklı medeniyetlerle etkileşimleri kültürel gelişimi desteklemiştir. |
Bilim ve Kültür | Bilime ve özgür düşünceye destek vermişlerdir. Zengin kişilerin bilim insanlarını ve sanatçıları desteklemesi, İyonya'yı önemli bir kültür ve medeniyet merkezi haline getirmiştir. |
Önemli Bilim İnsanları | Tales (Felsefe kurucusu), Hipokrat (Tıp kurucusu), Herodot (Tarihin babası), Pisagor (Matematik) ve Hekataios (İlk dünya haritasını çizen) İyonya'da yaşamıştır. |
Mimari | Mimari alanda önemli kentler, tapınaklar ve tiyatrolar inşa ettiler. Apollon Tapınağı (Didim), Efes Antik Kenti (İzmir) ve Milet Antik Kenti önemli eserleridir. |
Yazı | Fenikelilerle ticaret yaparak onların alfabesini öğrenmişler ve bu alfabeyi geliştirerek günümüzdeki Latin alfabesinin oluşumuna katkı sağlamışlardır. |
DİKKAT: Tarihin babası sayılan Herodot, olayları tarafsız bir şekilde aktardığını belirtmiştir. İyonyalılar tanrılarını insan şeklinde düşündükleri için heykeller yapmışlar ve heykelcilikte gelişmişlerdir.
ORTAK MİRASA KATKILAR
Aşağıdaki tablo, Mezopotamya ve Anadolu medeniyetlerinin ortak mirasa hangi alanlarda katkı sağladığını özetlemektedir:Medeniyet | Hukuk | Bilim / Kültür | Ekonomi / Ticaret | Mimari / Sanat |
Sümerler | İlk yazılı kanunlar (Urukagina Kanunları) | Yazının (Çivi Yazısı) icadı, Ziggurat (okul, kütüphane, arşiv), Ay takvimi, Matematik (60'lık sayı sistemi, 360 derece çember). | Tekerleğin icadı. | Ziggurat yapımı. |
Babilliler | Hammurabi Kanunları (Kısas esası) | Matematik, geometri ve astronomi çalışmaları. | - | Babil'in Asma Bahçeleri, İştar Kapısı, Babil Kulesi. |
Asurlular | - | Ninova'da dünyanın ilk kütüphanesini kurmaları, Çivi yazısını Anadolu'ya getirmeleri. | Ticaret kolonileri kurmaları (Kültepe/Kaniş-Karum). | Barajlar inşa etmeleri. |
Hititler | Tarihin ilk yazılı antlaşması (Kadeş) | Anal (Kral Yıllıkları) ile tarafsız tarih yazıcılığının başlangıcı, Tavananna (Kraliçe) yönetimde söz sahibi. | - | Aslanlı Kapı, Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı. |
Lidyalılar | İlk sigortacılık uygulamaları. | - | Parayı icat etmeleri, Kral Yolu'nu kullanmaları. | - |
İyonyalılar | - | Özgür düşünce ortamı sayesinde Tales (Felsefe), Hipokrat (Tıp), Herodot (Tarih) gibi bilim insanlarını yetiştirmeleri, Latin alfabesinin oluşumuna katkı. | Deniz ticaretinde ileri gitmeleri, koloniler kurmaları. | Artemis Tapınağı, Efes Antik Kenti. |
Tarih Şeridi İncelemesi
Olay/Medeniyet | Tarih (MÖ) | İlişkili Medeniyetler |
Tekerleğin Bulunması | 5000'ler | Sümerler (Mezopotamya) |
Yazının İcadı | 3200 | Sümerler (Çivi Yazısı) |
Kadeş Antlaşması | 1280 | Hititler ve Mısırlılar |
Tarih Şeridi Analizi:
• İlk Kurulan Uygarlık: Anadolu ve Mezopotamya medeniyetleri içerisinde ilk kurulan Sümerlerdir.
• MÖ 2000'den Sonra Kurulanlar: Hititler, Asurlular, İyonyalılar ve Lidyalılar MÖ 2000 yılından sonra kurulmuştur.
• Günümüze En Yakın Kurulan: Tarih şeridine göre günümüze en yakın tarihte kurulan medeniyet Lidyalılardır.
DİKKAT: Tarih şeridi incelendiğinde, Hititler ile Asurluların aynı zaman diliminde yaşadıkları söylenebilir. Ancak İyonyalıların, Babillilerden daha sonra kurulduğu görülmektedir. Tarih şeridine göre en uzun süre varlığını devam ettiren medeniyet Sümerlerdir
