AFETLER VE ETKİLERİ
1. Doğa Olayı ve Afet Farkı: Doğa olayları, doğanın belirli bir düzen ve denge içinde meydana gelen oluşumlarıdır (Örn: Kar, yağmur, rüzgâr). Afet ise, doğa olaylarının şiddetinin fazla olması veya gerekli önlemlerin alınmaması sonucu yıkıma neden olan, maddi ve manevi kayıplara yol açan olaylardır.
2. Afetlerin Kaynakları: Afetler; hava durumu ve iklim kaynaklı (Fırtına, Sel, Kuraklık), yeryüzü hareketleri kaynaklı (Deprem, Heyelan, Tsunami) veya insan kaynaklı olarak ortaya çıkabilir.
3. Türkiye ve Afetler: Ülkemiz bir deprem ülkesidir ve birçok yerinde deprem riski yüksektir. Türkiye'de sel riski en çok Marmara ve Karadeniz'de görülür. Çığ riski en yüksek olan bölge ise Doğu Anadolu Bölgesi'dir.
4. Erozyon ve Heyelan: Toprağı koruyan bitki örtüsünün yok edilmesi, hem heyelanın hem de erozyonun şiddetini artıran en önemli faktörlerdir. Erozyon en fazla İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da görülür. Heyelan ise en çok Karadeniz Bölgesi’nde (eğim ve yağışın fazlalığı nedeniyle) görülür.
5. Önlemlerin Önemi: Afetlere karşı tedbir almak, hayatımızı ve toplum sağlığını korumak için kritik öneme sahiptir. Birçok afet önceden tahmin edilemese de, hazırlıklı olmak hayat kurtarır.
UYARI: Afet Riskini Artıran Faktörler• Deprem: Fay hatları üzerine yerleşim yeri kurmak ve depreme dayanıksız yapılar inşa etmek riski artırır.
• Sel: Dere yataklarına yerleşim yeri kurmak ve altyapı hizmetlerini eksik yapmak sel riskini artırır.
• Çığ: Aşırı kar yağan eğimli yerlere ev yapmak ve çığ önleme bariyerleri inşa etmemek tehlikelidir.
• Erozyon/Heyelan: Bitki örtüsünü tahrip etmek erozyon ve heyelan riskini ciddi ölçüde artırır.
• Obruk: Aşırı tarımsal sulama yapmak ve yer altı sularını bilinçsizce kullanmak obruk oluşumunu hızlandırır.
DİKKAT: Bireysel Hazırlıklar• Afetler hakkında bilgi sahibi olunmalı.
• Acil durum planı oluşturulmalı ve aile bireyleriyle paylaşılmalıdır.
• Gerekli malzemelerle acil durum çantası (deprem çantası) evde bulundurulmalıdır. Bu çanta altı ayda bir güncellenmelidir.
• Deprem sırasında "Çök-Kapan-Tutun" yöntemi can güvenliğini sağlamada önemlidir.
• Afet sırasında panik yapmadan, sakin ve kontrollü hareket edilmelidir.
• Afet sonrasında yıkılma tehlikesi olan yapılardan uzak durulmalı ve iletişim araçları gereksiz yere kullanılmamalıdır.
Ülkemizde Afete Dönüşebilen Başlıca Doğa Olayları
Afet Kaynağı | Örnek Afetler | Kaynak |
Yeryüzü Hareketleri Kaynaklı | Deprem, Volkanik patlama, Tsunami, Kaya düşmesi | |
Hava Durumu ve İklim Kaynaklı | Fırtına, Kasırga, Çığ, Dolu, Don, Kuraklık, Sel, Yıldırım düşmesi | |
Hem Doğa Hem İnsan Kaynaklı | Çölleşme, Erozyon, Obruk oluşumu, Orman yangını, Heyelan (toprak kayması) |
Afetlerin Tanımı ve Temel Sonuçları
Afet Adı | Tanım (Hap Bilgi) | Afet Sonucunda Yaşanabilecekler (Özet) |
Deprem | Yer kabuğunun kırılıp yer değiştirmesiyle oluşan büyük yer sarsıntılarıdır. | Can ve mal kayıpları yaşanır, yerleşim yerleri yıkılır, iletişim ve ulaşım zarar görür. |
Sel | Aşırı yağış ve karların erimesi sonucu oluşan su baskınlarıdır. | Can ve mal kayıpları yaşanır, tarım arazileri ve iş yerleri sular altında kalır, altyapı hasar görür. |
Çığ | Dağlardan/eğimli yamaçlardan kopan kar kütlesinin aşağıya kaymasıdır. | Can ve mal kayıpları yaşanır, yerleşim yerleri kar altında kalarak zarar görür, iletişim aksar. |
Erozyon | Toprağın su ve rüzgâr gibi etkenlerle bir yerden başka bir yere taşınmasıdır. | Verimli tarım arazileri kaybedilir, çölleşme hızı ve su kaybı artar. |
Heyelan | Yer kabuğunun eğimli bölgelerindeki toprak ve kayanın ani bir şekilde kaymasıdır. | Can ve mal kayıpları yaşanır, ulaşım aksar ve yerleşim alanları zarar görür. |
Afetlere Karşı Alınması Gereken Bireysel ve Toplumsal Önlemler
Önlem Kategorisi | Bireysel Önlemler | Toplumsal Önlemler |
Yapısal Güvenlik | Ev ve bina yapılarını depreme dayanıklı hâle getirmek. Mobilyalar için sabitleme önlemleri almak. | Riskli bölgelerde yapılaşmayı kontrol etmek. İmar planlarını afetler göz önünde bulundurularak hazırlamak. |
Eğitim ve Hazırlık | Afetler hakkında bilgi sahibi olmak. Acil durum çantası hazırlamak. | Toplum genelinde afet bilincini artırmak. Okullarda afet eğitimi ve tatbikatları vermek. |
Kurumsal/Çevresel | Su kaynaklarını verimli kullanmak. Evsel atıkları doğru yönetmek. | Erken uyarı sistemleri kurmak. Afet ve acil durum toplanma alanları belirlemek. Altyapı sistemlerini afetlere dayanıklı hâle getirmek. |
Afetlerde Yapılması Gerekenler
Aşama | Bireyin Yapması Gerekenler (Örnekler) | Kurumların Yapması Gerekenler (AFAD/Kızılay vb.) (Örnekler) |
Afet Öncesi | Afet acil durum çantası hazırlamak. Afet sırasında ve sonrası için yapılması gerekenleri planlamak. | Afet etkinlik planı hazırlamak. Bütçe ayırmak. Uygulamalı afet tatbikatları yapmak. |
Afet Sırası | Panik yapmadan sakin ve kontrollü hareket etmek. Mümkünse güvenli bir yere sığınmak. Acil eylem planına uymak. | (Afet sırasında bireysel eylemler önceliklidir, kurumlar çoğunlukla müdahale için organize olur). |
Afet Sonrası | Önceden belirlenen toplanma noktasına gitmek. Yıkılma tehlikesi olan yerlerden uzak durmak. İletişim araçlarını gereksiz kullanmamak. | Afet etkinlik planını hızla uygulamak. Arama kurtarma faaliyetlerine derhal başlamak. Halkın temel ihtiyaçlarını (gıda, barınma, sağlık) karşılamak. |
IV. Afetlerdeki Yetkili Kurumlar
Ülkemizde afetlerin olumsuz etkilerini azaltmak için Bakanlıklar, Belediyeler, AFAD ve Türk Kızılay gibi yetkili kurumlar ve sivil toplum kuruluşları çalışmalar yapmaktadır.
• AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı): Türkiye’de doğa kaynaklı afetlerle mücadele eden ve arama-kurtarma faaliyetlerini koordine eden kurumdur.
• Türk Kızılay: Afet, kan, sağlık, barınma, sosyal yardım, ilk yardım ve eğitim gibi alanlarda çalışır. Yoksul ve muhtaç insanlara yardım ulaştırma görevini üstlenir.
