BÜYÜK MİLLET MECLİSİNE KARŞI AYAKLANMALAR
AYAKLANMALARIN GENEL NEDENLERİ
Büyük Millet Meclisine (BMM) karşı çıkan ayaklanmalar, Millî Mücadele hareketinin giderek güç kazanmasının ve BMM'nin açılmasının İstanbul Hükûmeti ve işgal kuvvetlerini rahatsız etmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu ayaklanmalar, Türk milletinin bağımsızlık savaşına giriştiği kritik bir dönemde büyük zaman kaybına ve kaynak israfına yol açmıştır.
Siyasi ve İtilaf Etkisi | İtilaf Devletleri’nin, özellikle İngilizlerin Anadolu ve Boğazlar üzerindeki emelleri. |
İç Kışkırtma | İstanbul Hükûmeti ve İtilaf Devletleri’nin Anadolu insanını BMM'ye karşı kışkırtmaları. Damat Ferit Hükûmeti, Millî Mücadele öncülerini asi ilan etmiş ve halkı kışkırtmıştır. |
Dinî İstismar | İstanbul Hükûmeti'nin, Şeyhülislam Dürrizade Abdullah Efendi’ye fetva yayımlatarak Mustafa Kemal ve Millî Mücadele taraftarlarını din düşmanı ve vatan haini ilan etmesi ve halkın dinî duygularının istismar edilmesi. |
Bağımsızlık Amacı | Sınırlarımız içinde yaşayan Azınlıkların işgalci devletlerden destek alarak bağımsız devlet kurmak istemesi. |
Kuvâ-yı Millîye Liderlerinin Tavrı | Kuvâ-yı Millîye liderlerinin düzenli orduya katılmak istememeleri ve kişisel çıkarları nedeniyle devlet otoritesi altına girmek yerine başlarına buyruk hareket etmeyi tercih etmeleri. |
AYAKLANMA ÇEŞİTLERİ VE ÖRNEKLERİ
Ayaklanmalar, çıkış nedenleri ve destekçilerine göre dört ana grupta toplanır:
Ayaklanma Grubu | Ayaklanmalar | Bastırılma Şekli/Ek Bilgi |
İstanbul Hükûmeti Tarafından Çıkarılanlar | Anzavur İsyanı, Kuvâ-yı İnzibatiye (Halifelik Ordusu). | Kuvâ-yı İnzibatiye, Ali Fuat Paşa komutasındaki askerî birlikler ve Kuvâ-yı Millîye tarafından bastırıldı. |
İstanbul Hükûmeti ve İtilaf Devletleri İş Birliğiyle Çıkarılanlar | Bolu, Düzce, Adapazarı, Hendek, Bozkır, Çopur Musa, Koçgiri, Cemil Çeto, Milli Aşireti, Çapanoğlu, Ali Batı. | Bu ayaklanmalar genellikle Kuvâ-yı Millîye birlikleri tarafından önlenmiştir. |
Kuvâ-yı Millîye Liderleri Tarafından Çıkarılanlar | Ethem Bey (Çerkez Ethem Ayaklanması), Demirci Mehmet Efe. | Bu ayaklanmaların nedeni, bu liderlerin düzenli orduya katılmak istememeleridir. Batı Cephesi’ndeki düzenli ordu birlikleri tarafından bastırıldı. |
Azınlıklar Tarafından Çıkarılanlar | Pontus Ayaklanması (Rum Ayaklanmaları), Ermeni Ayaklanmaları. | Amaçları Anadolu’dan toprak almaktır. Pontus ayaklanması Merkez Ordusu, Ermeni ayaklanmaları ise Doğu Cephesi’ndeki düzenli ordu birlikleri tarafından bastırıldı. |
BMM'NİN AYAKLANMALARA KARŞI ALDIĞI TEDBİRLER
BMM, iç ayaklanmaları bastırmak ve otoritesini sağlamak için çeşitli alanlarda tedbirler almıştır.
No | Tedbir | İlgili Alan | Önemi ve Açıklaması |
1 | Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nun Çıkarılması (29 Nisan 1920) | Hukuki (Yasama) | BMM’ye karşı ayaklananlar bu kanunla vatan haini sayıldı ve cezalandırılacağı ilan edildi. Bu, BMM'nin otoritesini hukuki yollarla sağlamak ve korumak istediğini gösterir. Aynı zamanda Meclisin yasama yetkisini kullandığının kanıtıdır. |
2 | İstiklal Mahkemelerinin Kurulması | Hukuki (Yargı) | Ayaklananları yargılamak amacıyla kuruldu. Bu mahkemelerde milletvekilleri görev aldı. Bu durum, Meclisin yargı yetkisini kullandığının kanıtıdır. Kanunları uygulamak ve cezaların geciktirilmeden verilmesini sağlamak amaçlandı. |
3 | Ankara Müftüsü Rıfat (Börekçi) Efendi Fetvası | Dinî | İstanbul Hükûmeti'nin fetvasına karşı, Rıfat Efendi ve 150 müftünün imzasıyla Millî Mücadele’yi destekleyen fetva yayımlandı. Bu, dinî alanda tedbir alındığını gösterir. |
4 | Basın Yayın Organlarının Kullanılması | İletişim | Halkı doğru bilinçlendirmek, olumsuz propagandaları engellemek ve kamuoyu oluşturmak için Anadolu Ajansı ve Hâkimiyet-i Millîye Gazetesi’nden yararlanıldı. |
5 | İstanbul Hükûmetiyle İlişkilerin Kesilmesi | Siyasi/İdari | İstanbul Hükûmeti’nin etkisini azaltmak için alınan önlemlerden biridir. |
6 | Nasihat Heyetlerinin Oluşturulması | İletişim/Sosyal | Ayaklanmaları konuşma ve ikna yöntemiyle sona erdirmek amacıyla heyetler oluşturulmuştur. |
SONUÇLAR VE İLKELER
• Hukuk Devleti İlkesi: BMM’nin ayaklanmaları önlemek için kanun çıkarması ve isyancıları kanuna göre İstiklal Mahkemelerinde yargılaması, hukuk devleti anlayışına verdiği önemin kanıtıdır.
• Olumsuz Etkiler (Askerî/Siyasi): Çıkarılan tüm bu ayaklanmalar Millî Mücadele’nin uzamasına neden olmuş, millî kuvvetlere zaman ve insan kaybettirmiş ve düzenli ordunun kurulmasının bir süre gecikmesine, silah ve malzeme kaybına sebep olmuştur. Bu durum, düşmanların (Yunan güçlerinin) Anadolu’nun içlerine kadar ilerlemesini kolaylaştırmıştır.
• Otorite Güçlenmesi: Bütün zorluklara rağmen ayaklanmaların bastırılması, BMM’nin otoritesini güçlendirmiş ve BMM'yi Anadolu’da tek hâkim güç hâline getirmiştir.
