8. SINIF MİLLÎ MÜCADELE HAZIRLIK DÖNEMİ DERS NOTU
MİLLİ MÜCADELEDE KONGRELER DÖNEMİ
MİLLİ MÜCADELEDE KONGRELER DÖNEMİ
Bu ders notu, Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra başlayan ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) açılışına kadar süren, bağımsızlık yolundaki önemli adımları ve kararları içermektedir.
Hap Bilgi: Mustafa Kemal, Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalanmasının ardından İstanbul'a gelmiş, burada milletin kurtuluşu için çözüm yolları aramıştır.
Uyarı ve Kararlılık: İstanbul'a geldiğinde İtilaf Devletlerinin donanmasıyla karşılaşan Mustafa Kemal, ünlü "Geldikleri gibi giderler" sözünü söylemiştir. Bu, onun düşmanı yurttan atmadaki kararlılığının göstergesidir.
Yorum: Mustafa Kemal, vatanın bağımsızlığının İstanbul'dan yürütülemeyeceğini anlamış ve halkın desteğiyle mücadeleyi Anadolu'da başlatmaya karar vermiştir.
1. SAMSUN’A ÇIKIŞ (19 Mayıs 1919)
| Hap Bilgi | Yorum ve Uyarı |
| Mustafa Kemal, Padişah Vahdettin tarafından 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirildi. Bu rütbeyle Anadolu'daki tüm mülki ve idari amirlere emir verebilme yetkisine sahipti. | Resmi görevi: Bölgedeki karışıklıkları (Rum tehdidi) önlemek ve Türk direniş kuvvetlerini dağıtıp silahları toplamak idi. Gerçek amacı: Halkı bilinçlendirerek Milli Mücadele'yi başlatmaktı. |
| Samsun ve çevresindeki karışıklıklardan Rumlar ve İtilaf Devletleri’nin sorumlu olduğunu belirten bir rapor hazırladı. | Bu, Mustafa Kemal'in İstanbul Hükümeti’ne verilen görevin aksine, Türk ulusunun bağımsızlık kazanmakta kararlı ve haklı olduğunu belirtmesi açısından önemlidir. |
| Milli Mücadele'yi başlatmak üzere Samsun'a çıkıldıktan sonra tek parola “Ya istiklal ya ölüm!” olarak belirlendi. | Samsun’a çıkış, millî bilincin uyandırılması yolunda atılan ilk adımdır. |
2. HAVZA GENELGESİ (28 Mayıs 1919)
Hap Bilgi: Mustafa Kemal, Samsun İngiliz denetiminde olduğu için daha güvenli olan Havza'ya geçti ve buradan genelgeyi tüm mülki ve idari amirlere gönderdi.
| Önemli Madde | Yorumu / Amacı |
| Mitingler düzenlenerek işgaller protesto edilmelidir. | Amaç: Halkı işgaller konusunda bilinçlendirmek ve millî bilinci uyandırmaktır. |
| Gösterilerde Hristiyan halka saldırı ve düşmanlık yapılmamalıdır. | Amaç: İtilaf Devletlerinin Mondros'un 7. maddesini (güvenliği tehdit eden bir durum oluşursa işgal hakkı) gerekçe göstererek bölgeyi işgal etmesini önlemektir. |
| Komutalar devredilmemeli; silah ve cephane elden çıkarılmamalıdır. | Amaç: Yapılacak Millî Mücadele’nin askerî ihtiyaçlarını korumaktır. |
Uyarı: Havza Genelgesi sonrasında Millî Birlik ve Beraberlik ruhu oluşmaya başlamış, hükûmet Mustafa Kemal’in İstanbul’a geri dönmesini istemiştir.
3. AMASYA GENELGESİ (22 Haziran 1919)
Hap Bilgi: Mustafa Kemal, Rauf Bey, Refet Bey ve Ali Fuat Paşa tarafından imzalandı; Kâzım Karabekir ve Cemal Paşa tarafından telgrafla onaylandı. Bu belge bir ihtilal bildirgesidir; halkı savaşa çağırmıştır.
| Önemli Madde | Yorumu / İlke Vurgusu |
| Vatanın bütünlüğü, milletin bağımsızlığı tehlikededir. | Millî Mücadele’mizin GEREKÇESİ (nedeni) ilk kez belirtilmiştir. |
| İstanbul Hükûmeti üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. | Millî Mücadele’mizin ikinci GEREKÇESİDİR. Osmanlı hükûmetine ilk kez karşı çıkılmıştır. |
| Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. | Millî Mücadele’mizin YÖNTEMİ belirtilmiştir. Üstü kapalı olarak ilk kez Millî Egemenlik'ten bahsedilmiş, ileride millî egemenliğe dayanan bir yönetim kurulacağının sinyalleri verilmiştir. |
Her türlü etki ve denetimden uzak millî bir kurul oluşturulmalıdır. | Temsil Heyeti’nin kurulması fikri ilk kez vurgulanmıştır. Amaç, Millî Mücadele’yi kişisellikten çıkarıp kurumsallaştırmaktır. |
Anadolu’nun her bakımdan en güvenli yeri olan Sivas’ta hemen millî bir kongre toplanmalıdır. | Millî birlik ve beraberlik yolunda önemli bir adımdır. Temsilciler Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri ve belediyelerce seçilecektir, bu da halka mal edilmek istendiğini gösterir. |
Hap Bilgi: Amasya Genelgesi’nde Millî Mücadele’nin amacı, gerekçesi ve yöntemi ilk kez belirtilmiştir.
4. ERZURUM VE SİVAS KONGRELERİ
A. Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)
Uyarı/Özellik: Toplanma şekli bakımından bölgeseldir (Doğu'da Ermeni devleti kurulmasını engellemek). Ancak aldığı kararlar bakımından ulusal (millî) bir kongredir.
| Önemli Karar | Yorumu / Kavram |
| Millî sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz. | Millî sınırlardan ilk kez bahsedilmiştir. Vatanın bütünlüğüne vurgu yapar. |
| Kuvâ-yı Millîye’yi etkin, millî iradeyi hâkim kılmak esastır. | Millî iradeden (egemenlik) ilk kez açıkça bahsedilmiştir. |
| Manda ve himaye kabul edilemez. | Manda ve himaye fikrine ilk kez karşı çıkılmıştır. Tam bağımsızlık vurgulanmıştır. |
| Geçici bir hükûmet kurulacaktır. | Temsil Heyeti ilk kez oluşturulmuş ve başkanlığına Mustafa Kemal getirilmiştir (Ancak bu aşamada sadece Doğu illerini temsil etme yetkisine sahipti). |
| Mebusan Meclisinin hemen toplanması istenmiştir. | Millî egemenliğe dolaylı vurgu yapılmıştır. |
B. Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)
Özellik: Hem toplanması hem de aldığı kararlar bakımından ulusal (millî) bir kongredir. Kongrenin toplanmasını engellemeye yönelik Ali Galip olayı yaşanmıştır.
| Önemli Karar | Yorumu / Önemi |
| Manda ve himaye kesin olarak reddedildi. | Tam bağımsızlık ilkesi benimsenmiştir. Bu, en çok tartışılan konuydu. |
| Tüm yararlı cemiyetler, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirildi. | Millî Mücadele tek bir merkezden yönetilmeye başlandı. |
| Temsil Heyeti üye sayısı arttırılarak tüm ülkeyi temsil eder hâle geldi. | Temsil Heyeti bölgesel olmaktan çıkarak ulusallaşmıştır. |
| Temsil Heyeti, Ali Fuat Paşa’yı Batı Cephesi Komutanlığına atadı. | Temsil Heyeti, ilk kez yürütme yetkisini (hükûmet gibi hareket etme yetkisini) kullandı. |
| İrade-i Millîye adında bir gazete çıkarıldı. | Amaç: Halkın bilinçlenmesi ve doğru bilgi alması, kamuoyu oluşturulmasıdır. (Basın faaliyetlerine verilen önemi gösterir). |
Hap Bilgi: Kongre sonrasında Damat Ferit Hükûmeti istifa etti. Bu, Temsil Heyetinin ilk siyasi başarısıdır.
5. AMASYA GÖRÜŞMELERİ (20 - 22 Ekim 1919)
Hap Bilgi: Sivas Kongresi sonrası istifa eden Damat Ferit yerine Millî Mücadele’ye ılımlı yaklaşan Ali Rıza Paşa Hükûmeti kuruldu. İstanbul Hükûmeti adına Bahriye Nazırı Salih Paşa ile Temsil Heyeti adına Mustafa Kemal görüştü.
Önemli Kararlar (Kabul Edilenler):
1. Mebusan Meclisi seçimleri serbestçe yapılacaktır.
Uyarı/ÖNEMLİ Siyasi Başarı: Amasya Görüşmeleri ile Osmanlı hükûmeti, Millî Mücadele’nin ve Temsil Heyetinin hukuki varlığını ilk kez resmen tanımış oldu. Bu, halkın bağımsızlığa olan inancını artırmıştır.
Uyarı: Görüşmelerde Mebusan Meclisinin İstanbul dışında toplanması kararı alınsa da, İstanbul Hükûmeti sadece Mebusan Meclisinin açılması kararını kabul etmiş, meclis İstanbul’da toplanmıştır. Mustafa Kemal, İstanbul'un işgal altında olduğu için baskıdan uzak karar alınamayacağını düşünüyordu.
6. TEMSİL HEYETİNİN ANKARA’YA GELİŞİ (27 Aralık 1919)
Hap Bilgi: Mustafa Kemal, Temsil Heyeti üyeleriyle birlikte Ankara’yı Millî Mücadele’nin merkezi seçti ve 27 Aralık 1919’da Ankara'ya geldi.
Ankara’nın Merkez Seçilme Nedenleri (Faktörler):
| Faktör | Nedenler |
| Coğrafi Faktör | Ülkenin merkezi bir konumda olması. |
| Askerî Faktör | Yunanlarla yapılacak savaşta Batı Cephesi’ne yakın olması ve Millî Mücadele’yi destekleyen bir kolordunun (20. Kolordu) bulunması. İşgal edilmemiş olması. |
| İletişim/Ulaşım Faktörü | İstanbul ve diğer şehirlerle haberleşme imkânının fazla olması ve demir yolu ulaşımının olması. |
| Sosyal Faktör | Ankara halkının Millî Mücadele’yi desteklemesi. |
| Siyasi Faktör | İstanbul'da toplanacak olan Mebusan Meclisinin çalışmalarını yakından takip etmek istenmesi. |
Uyarı: Temsil Heyetinin Ankara’ya gelmesiyle bu şehir Millî Mücadele’nin yönetim merkezi olmuş. Ancak, Temsil Heyeti Ankara’ya gelir gelmez Büyük Millet Meclisi (BMM) açılmamıştır. Önce Mebusan Meclisi toplanmıştır.
KAVRAM ÖZETİ (Hap Bilgi)
Bu dönemde iki temel ilke sürekli vurgulanmıştır:
1. Millî Bağımsızlık (Ulusal Bağımsızlık): Bir milletin başka bir ülkenin baskısı altında kalmadan, kendi toprakları üzerinde özgürlüğünü sürdürme hakkıdır. (Örnek: Manda ve himayenin reddedilmesi.)
2. Millî Egemenlik (Ulusal Egemenlik): Milletin kendi iradesiyle kendisini yönetme hakkına sahip olmasıdır. (Örnek: "Milletin azim ve kararı" maddesi, "Millî iradeyi hâkim kılmak" maddesi.)
Millî Mücadele'de Basın: Mustafa Kemal, Sivas Kongresi’nde İrade-i Millîye gazetesini çıkararak ve daha sonra Hâkimiyet-i Millîye gazetesinin çıkarılmasına öncülük ederek, halkı doğru bilgilendirmeyi ve kamuoyu oluşturmayı amaçlamıştır. Ayrıca 6 Nisan 1920’de Anadolu Ajansı kurulmuştur
