8. SINIF DERS NOTU: MİLLÎ UYANIŞ VE İŞGALLERE TEPKİ
ÜNİTE 2: KUVÂ-YI MİLLÎYE HAREKETİ VE CEMİYETLERMondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından sonra, Türk ordusu terhis edildiği ve silahlarına el konulduğu için Osmanlı toprakları savunmasız hâle gelmiştir. İtilaf Devletleri, Mondros’un 7. maddesini bahane ederek ülkeyi işgal etmeye başlayınca, Türk milleti vatanseverlik duygusuyla bir araya gelerek işgalcilere ve onlarla iş birliği yapan azınlıklara karşı silahlı mücadeleye başlamıştır.
1. Kuvâ-yı Millîye Hareketi
Kuvâ-yı Millîye, gönüllüler tarafından oluşturulan bölgesel ve düzensiz silahlı direniş birlikleridir.
| Kuvâ-yı Millîye'nin Temel Özellikleri |
| Kuruluş Amacı: Vatanı savunma ve koruma görevi doğrudan millete yöneldiği için ortaya çıkmıştır. Türk halkının hür yaşama ve bağımsızlığa düşkünlük arzusunun sonucudur. |
| Yapısı: Asker kökenliler ve her kesimden sivillerin de yer aldığı silahlı bir halk hareketidir. |
| Finansman: Silah, cephane ve diğer malzeme ihtiyaçları halkın verdiği yardımlarla sağlanmıştır. Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri bu yardımların karşılanmasında önemli rol oynamıştır. |
| İşlevi: Düşmanın hızlı ilerlemesini engellemiş ve düzenli ordunun kurulmasına zaman kazandırmıştır. |
| Son: Düzenli ordunun kurulmasıyla Kuvâ-yı Millîye birlikleri kaldırılmıştır. |
2. Cemiyetler: Genel Sınıflandırma
Mondros’tan sonra ülkede işgallerin bitmesini isteyen, manda ve himaye altında yaşamayı isteyen ya da kendilerine toprak almak isteyen kişi ve gruplar birleşerek cemiyetler kurdular. Bu cemiyetler üç ana başlıkta incelenir:
1. Yararlı (Millî) Cemiyetler: Vatansever Türk halkı tarafından kendi bölgelerini savunmak amacıyla kurulmuştur.
2. Millî Varlığa Düşman Cemiyetler: Tam bağımsızlığa inanmayıp manda/himaye isteyen veya saltanatın devamını savunan Türk ve Müslümanların kurduğu cemiyetlerdir.
3. Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler: Osmanlı'yı parçalamayı ve bağımsız devlet kurmayı amaçlayan gayrimüslimlerin (Rum, Ermeni, Yahudi) kurduğu cemiyetlerdir.
| DİKKAT! ÖNEMLİ AYRIM |
| Azınlık, Müslüman olmayanların oluşturduğu kesimdir. Bu nedenle, Türk veya Müslümanların oluşturduğu Kürt Teâlî Cemiyeti azınlıkların kurduğu cemiyetlerden biri DEĞİLDİR. |
3. Yararlı (Millî) Cemiyetler
Bu cemiyetler, Türk halkının vatanseverlik ve bağımsızlığa olan inancının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
| Temel Özellikler ve Faaliyetleri |
| Amaç: Mondros sonrası başlayan haksız işgalleri ve zulmü dünyaya duyurmak. Azınlık cemiyetlerinin zararlı faaliyetlerine ve işgalci güçlere karşı mücadele etmek. |
| Nitelik: Kuruluşlarında bağımsızlığa olan inanç ve Türk milliyetçiliği duygusu etkilidir. |
| Yöntem: İşgallere karşı genellikle silahlı mücadele ve basın-yayın yöntemlerini seçmişlerdir. Gazeteler çıkarmış ve mitingler düzenleyerek millî bilincin uyanmasında etkili olmuşlardır. |
| Genellikle Bölgesel: Başlangıçta bulundukları yöreleri savunmak amacıyla kuruldukları için bölgesel (yerel) cemiyetlerdir. |
• Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Edirne’de kuruldu. Amacı Doğu Trakya’nın Yunanlara verilmesini önlemek ve toprak bütünlüğünü korumaktır.
• Vilayet-i Şarkiye (Doğu Anadolu) Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Doğu Anadolu’nun Ermenilere verilmesine engel olmak amacıyla kuruldu. Bölgeden Türk göçünü önlemeye çalışmıştır.
• Kilikyalılar Cemiyeti: Çukurova Bölgesi’ndeki Fransız işgalini ve Ermeni tehlikesini önlemek amacıyla kuruldu.
• İzmir Redd-i İlhak Heyet-i Millîyesi: İzmir’in Yunanlara verilmesini ve ilhakını (katılmasını) önlemek amacıyla kuruldu.
• Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti: Sivas’ta kuruldu ve faaliyetleri giderek ülke geneline yayıldı. Amacı Türk kadınlarını harekete geçirerek Millî Mücadele’ye destek sağlamaktır.
• Millî Kongre Cemiyeti: Ulusal (millî) faaliyetler yürütmüştür. Silahlı mücadele yerine basın ve yayın yoluyla ülkenin kurtuluşunu gerçekleştirmek istemiştir. Kuvâ-yı Millîye ifadesi ilk kez bu cemiyet tarafından kullanılmıştır.
| UNUTMA! |
| Sivas Kongresi’nde bütün yararlı cemiyetler, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiştir. Bu birleşme, mücadele anlayışının bölgesel olmaktan çıkıp ulusal bir hâl aldığını gösterir. |
4. Zararlı Cemiyetler
Zararlı cemiyetler, Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler ve Millî Varlığa Düşman Cemiyetler olmak üzere ikiye ayrılır.
A. Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler
| Temel Özellikler ve Amaçlar |
| Amaç: Osmanlı’yı parçalamayı ve bağımsız devlet kurmayı amaçlamışlardır. |
| Yöntem: Silahlı çeteler kurarak Türk halkına saldırmış, bulundukları bölgelerde güvenliği bozarak Mondros’un 7. maddesinin uygulanması için ortam hazırlamışlardır. Böylece Wilson İlkeleri'ndeki nüfus üstünlüğü prensibini elde etmeye çalıştılar. |
| Destek: İtilaf Devletlerinden ve azınlık din adamlarından destek görmüşlerdir. |
| Azınlık Cemiyetleri | Amaçlar ve Faaliyetler |
| Rumlar (Mavri Mira, Etnik-i Eterya, Pontus Rum) | İstanbul, Batı Anadolu ve Trakya’yı alarak Bizans İmparatorluğu’nu (Megali İdea - Büyük Yunanistan'ı) canlandırmayı ve Karadeniz kıyılarında bir Rum Devleti kurmayı hedeflediler. |
| Ermeniler (Hınçak, Taşnaksutyun) | Mondros’a ve Wilson İlkelerine dayanarak Doğu Anadolu ve Çukurova’da bağımsız bir Ermeni devleti kurmayı amaçlamışlardır. |
| Yahudiler (Alyans İsrailit, Makabi) | Bugünkü Filistin topraklarında İsrail devleti kurmak ve kendi ekonomik çıkarlarını korumak için zararlı faaliyetlerde bulunmuşlardır. |
DİKKAT! (Bölgesel Karşılık) |
| Genellikle, her zararlı cemiyetin faaliyetine karşı o bölgede yararlı yani millî bir cemiyet kurulmuştur. |
Bu cemiyetler, Türk veya Müslümanların oluşturduğu cemiyetlerdir.
Temel Özellikler ve Amaçlar |
| Bağımsızlık Anlayışı: Tam bağımsızlığa inanmayarak kurtuluşu başka bir gücün manda ve himayesi altında yaşamayı istemişlerdir. |
| Siyasî Tutum: Saltanat ve halifelik makamlarının devamını savunmuşlardır. |
| Millî Mücadele Karşıtlığı: Osmanlı hükûmetinin istekleri doğrultusunda hareket ederek Millî Mücadele hareketinin karşısında yer almışlardır. |
| İstisnalar:Kürt Teâlî-i Cemiyeti hariç, bu cemiyetlerin ayrı bir devlet kurma düşünceleri olmamıştır. |
| Millî Varlığa Düşman Cemiyetler (Örnekler) | Amaçlar |
| Wilson Prensipleri Cemiyeti | Osmanlı Devleti’nin Amerikan mandasına girmesi gerektiğini savunmuştur. |
| İngiliz Muhipleri Cemiyeti | Osmanlı Devleti’nin İngiltere’nin himayesine girmesini savunmuştur. Basın yoluyla İngiltere yanlısı kamuoyu oluşturmaya çalışmıştır. |
| Teâlî-i İslâm Cemiyeti | Halifeliğin ve saltanatın güçlendirilmesini amaçlamış, Millî Mücadele’ye karşı çıkmıştır. |
| Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası | Kurtuluşa padişah ve halifenin emirlerine uymakla ulaşılabileceğini savunmuştur. |
| Kürt Teâlî-i Cemiyeti | Wilson İlkeleri’ne dayanarak doğu illerinde bağımsız bir Kürt devleti kurmayı amaçlamıştır. (Azınlık cemiyeti DEĞİLDİR). |
| Hürriyet ve İtilaf Fırkası | İttihat ve Terakki Fırkasına muhalif olarak kurulmuş, Millî Mücadele hareketinin karşısında yer almıştır. |
