8. SINIF DERS NOTU: I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
I. DÜNYA SAVAŞI VE BLOKLAŞMALAR1. Savaşın Tanımı ve Önemi
Hap Bilgi: I. Dünya Savaşı (1914-1918), tarihin kaydettiği ilk küresel savaştır. Savaşı başlatan ülkelerin sömürgeci politikalar izlemesi ve sömürgeleri olan diğer devletleri de savaşa dâhil etmeleri, bu savaşın “Dünya Savaşı” olarak adlandırılmasına neden olmuştur.
2. I. Dünya Savaşı’nın Nedenleri
I. Dünya Savaşı’nın ortaya çıkmasında, Avrupa’da XVIII. yüzyılın ikinci yarısında yaşanan iki önemli olayın (Sanayi İnkılabı ve 1789 Fransız İhtilali) büyük etkisi vardır.
DİKKAT! Temel Gerekçe
Sanayi İnkılabı’nın ardından ortaya çıkan ve tüm dünyayı etkisi altına alan sömürgecilik, ham madde ve pazar rekabeti, I. Dünya Savaşı’nın en önemli nedenidir. Kısacası, savaşın temel sebebi ekonomik (iktisadi) gerekçelerdir.
Nedenlerin Sınıflandırılması
Aşağıdaki tabloda savaşın genel ve özel nedenleri ile bu nedenlerin hangi alanla ilgili olduğu özetlenmiştir:
Neden No | Bilgiler | Hangi Neden? | Hangi Alan? |
1 | Sanayi İnkılabı sonrası ortaya çıkan ham madde, pazar arayışı ve sömürgecilik yarışı | Genel | Ekonomik |
2 | Fransız İhtilali sonrasında yayılan milliyetçilik akımı ve ulus devlet kurma yönelimi | Genel | Siyasi/Sosyal |
3 | Devletler arası silahlanma yarışı ve bloklaşmalar | Genel | Siyasi |
4 | Fransa’nın Almanya’dan Alsas-Loren (kömür yatakları bölgesi) bölgesini geri almak istemesi | Özel | Siyasi/Ekonomik |
5 | Rusya’nın tüm Slavları bir çatı altında toplama amacı taşıyan Panslavizm politikası | Özel | Siyasi |
6 | Rusya’nın Balkanlar’a ve Boğazlar’a hâkim olma arzusu ile sıcak denizlere ulaşma isteği | Özel | Siyasi |
7 | Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rusya’nın Balkanlar’a hâkim olma düşüncesi ve nüfuz mücadelesi | Özel | Siyasi |
3. Savaşa Giden Süreç ve Kıvılcım
Savaşı Başlatan Olay
28 Haziran 1914 tarihinde, Saraybosna’yı ziyaret eden Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Veliahdı Franz Ferdinand ve eşi, bir Sırp milliyetçisi tarafından suikast sonucu öldürüldü.
Hap Bilgi: Bu olay, bir kıvılcım bekleyen Avrupa’da I. Dünya Savaşı’nın fitilini ateşledi.
Olayların Gelişimi
• Avusturya-Macaristan, suikasttan sorumlu tuttuğu Sırbistan’a savaş açtı.
• Rusya, Sırbistan’ı destekledi.
• Almanya, ittifak kurduğu Avusturya-Macaristan’ın yanında yer aldı ve Rusya’ya savaş açtı.
• Almanya’nın savaşa dâhil olmasıyla İngiltere, Almanya’ya savaş açtı.
• Daha önce yaptıkları ittifaklarla birbirine bağlanmış devletler, bu şekilde kendilerini savaşın ortasında buldular.
4. Savaş Öncesi ve Savaş Sırasındaki Bloklar
Büyük devletler arasındaki çıkar çatışması, İtilaf Devletleri ve İttifak Devletleri olarak iki grubun oluşmasına yol açtı.
BLOKLAR | SAVAŞ ÖNCESİ (Üçlü Bloklar) | SAVAŞ SIRASINDA (Sonradan Katılanlarla) |
İtilaf Devletleri | İngiltere, Fransa, Rusya | İngiltere, Fransa, Rusya (savaştan çekildi), ABD, İtalya (taraf değiştirdi), Sırbistan, Brezilya, Japonya, Romanya, Yunanistan |
İttifak Devletleri | Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya | Almanya, Avusturya-Macaristan, Osmanlı Devleti, Bulgaristan |
DİKKAT! Taraf Değiştirenler ve Son Katılanlar
• İtalya, savaş öncesinde İttifak Devletleri yanında yer almasına rağmen, İtilaf Devletleri’nin Batı Anadolu gibi bazı yerleri teklif etmesi üzerine savaş sırasında taraf değiştirdi. İtalya, savaşta taraf değiştiren ilk ve tek ülkedir.
• İtilaf Devletleri’ne en son katılan ülke Yunanistan oldu.
• İttifak Devletleri’ne ise en son Bulgaristan katıldı.
ABD'nin Savaşa Girişi (Dönüm Noktası)
Hap Bilgi: Alman denizaltılarının ABD ticaret gemilerini batırması üzerine ABD, İtilaf Devletleri’ne katıldı. ABD’nin savaşa dâhil olması, savaşın seyrini etkiledi ve savaşın kısa sürede bitmesini sağladı.
Benzerlik Metodu (Analoji):
I. Dünya Savaşı'nın genel ve özel nedenlerini anlamak, bir domino taşları dizisini anlamaya benzer.
· Sanayi İnkılabı ve Milliyetçilik Akımı (Genel Nedenler), dizinin kurulmasına neden olan zemin gibidir.
· Alsas-Loren veya Panslavizm (Özel Nedenler), diziyi sıkıştıran ve gerilimi artıran yan taşlardır.
· Ancak Veliahdın suikastı (Savaşı Başlatan Olay), bu dizideki ilk taşı deviren küçük bir dokunuş olup, zincirleme reaksiyonu (savaşı) başlatmıştır.
