AVRUPA’DAKİ GELİŞMELER VE OSMANLI DEVLETİ
1. COĞRAFİ KEŞİFLER (XV-XVI. Yüzyıllar)Tanım: 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupalıların yeni ticaret yolları bulmak, Hristiyanlığı yaymak ve dünya üzerinde bilinmeyen bölgeleri keşfetmek amacıyla başlattıkları araştırma ve seyahat hareketleridir. Aynı zamanda sömürgecilik faaliyetleri olarak da adlandırılmıştır.
• Keşiflere Portekiz ve İspanya gibi krallıklar destek vererek güç kazanmıştır.
• Keşiflerin gerçekleşmesinde pusulanın denizcilikte kullanılması ve zorlu dalgalara dayanabilen sağlam gemilerin (Karavela) yapılması etkili olmuştur.
• Dünya’nın yuvarlak olduğu kanıtlanmıştır.
• Sömürgecilik, güçlü devletlerin başka milletler üzerinde siyasi ve ekonomik egemenlik kurma çabasıdır. Sömürgecilik, keşiflerle başlayarak Sanayi İnkılabı sonrası hız kazanmıştır.
• Bartolomeu Dias Afrika’nın güney ucu olan Ümit Burnu’nu keşfetmiştir.
• Vasco da Gama, Ümit Burnu'nu dolaşarak Hindistan’a ulaşan ilk Avrupalı olmuştur.
• Magellan ve yardımcısı Del Cano, seyahatler yaparak Dünya turunu tamamlamış ve Dünya'nın yuvarlak olduğunu kanıtlamıştır.
DİKKAT
OSMANLI’YA ETKİSİ: İpek ve Baharat Yollarının önemini yitirmesi, bu güzergâhlardaki ticari faaliyetleri azalttığı için Osmanlı Devleti’nin ekonomisini olumsuz etkilemiştir. Ayrıca, keşfedilen yerlerden Avrupa'ya taşınan değerli madenler (altın, gümüş) nedeniyle Osmanlı Devleti’nde paranın değeri azalmıştır.
Tablo: Coğrafi Keşiflerin Nedenleri ve Sonuçları
Keşiflerin Nedenleri | Keşiflerin Sonuçları |
İpek ve Baharat Yollarının kontrolünün Osmanlı Devleti’ne geçmesi. | İpek ve Baharat Yolları ile Akdeniz limanları önemini kaybetti. |
Avrupalıların Doğu’nun zenginliklerine ulaşabilecek yeni yollar bulma arzusu. | Atlas Okyanusu limanları önem kazandı. |
Pusulanın kullanılması ve sağlam gemilerin yapılması. | Keşfedilen yerler sömürüldü ve buradaki madenler Avrupa’ya taşındı. |
Avrupalı kralların zenginlik ve güç arayışı. | Ticaretle uğraşan “burjuva” sınıfı güçlendi. |
Avrupalıların Hristiyanlığı yayma isteği. | Hristiyanlık yeni keşfedilen yerlere yayıldı, kiliseye olan güven azaldı. |
2. RÖNESANS (XV-XVI. Yüzyıllar)
Tanım: Kelime anlamı “yeniden doğuş” olan Rönesans, 15. ve 16. yüzyıllarda Avrupa’da bilim, sanat, mimari, edebiyat ve düşünce alanlarında meydana gelen değişim ve gelişim sürecidir.
• Rönesans, ilk olarak İtalya’da ortaya çıkmış ve sonrasında diğer Avrupa ülkelerine yayılmıştır.
• Rönesans'ın ortaya çıkmasından önce, Kilise ve din adamlarının baskıcı yaklaşımı olan “skolastik düşünce” (karanlık dönem) Avrupa'da bilim ve sanatın kilise kontrolünde olmasına neden oluyordu.
• Hümanizm (İnsanı merkeze alan ve insana değer veren bir düşünce akımı) Rönesans ile ortaya çıkmıştır.
• Matbaanın yaygınlaşması ve kâğıt üretiminin ucuzlaması, eserlerin topluma ulaşmasını, okuma yazma oranının artmasını sağlamıştır.
• İstanbul'un fethinden sonra Avrupa’ya giden bilim insanlarının İtalya’ya gelip eski Latince eserleri tercüme etmesi Rönesans’ın başlamasında etkili olmuştur.
• Sanatçıları destekleyen zengin tüccar sınıfına Mesen sınıfı denir.
Rönesans'ın Sonuçları
Gelişme Alanı | Sonuç |
Düşünce | Skolastik düşünce yıkılmaya başladı. Akıl ve bilime öncelik veren pozitif düşünce hâkim oldu. |
İdeoloji | İnsan sevgisini ve değerini vurgulayan hümanizm akımı ortaya çıktı. |
Kültür/Sanat | Avrupa bilim, sanat ve kültür merkezi hâline geldi. Sanat ve düşünce üzerindeki kilise baskısı sorgulanmaya başlandı. |
Gelecek | Reform’un başlamasına zemin hazırladı. Aydınlanma Çağı’na ortam hazırladı. |
DİKKAT
ZAMANLAMA: Rönesans’ın yaygın olduğu 15. ve 16. yüzyıllarda Osmanlı Devleti, Avrupa’daki gelişmelerden farklı olarak, fetih politikası ile topraklarını genişletmeye devam etmiştir.
3. REFORM (XVI. Yüzyıl)
Tanım: Kelime anlamı “yenilik, düzenleme ve iyileştirme” anlamına gelen Reform, 16. yüzyılda Avrupa’da, Hristiyanlığın Katolik mezhebinde yapılan dinî yenilik ve düzenleme hareketleridir.
• Reform hareketleri, Katolik Kilisesi’nin otoritesine ve dini uygulamalarına karşı oluşan tepkiler nedeniyle başlamıştır.
• Reform’u başlatan kişi, Almanya’da Katolik Kilisesi’nin uygulamalarını eleştiren bir bildiri yayımlayan Martin Luther’dir.
• Kilisenin para ile günahların affedilmesi karşılığında verdiği belgeye Endüljans denir. Luther, endüljansın hiçbir değeri olmadığını savunmuştur.
• Matbaanın yaygınlaşmasıyla gerçek dinî bilgilerin halka ulaşması ve İncil'in ulusal dillere çevrilmesi, kilise öğretilerinin sorgulanmasına yol açmıştır.
Reform'un Sonuçları
Etki Alanı | Sonuç |
Dinî | Kilise ve din adamlarına duyulan güven azaldı. Avrupa’da mezhep birliği bozuldu. |
Yeni Mezhepler | Almanya’da Protestanlık, İngiltere’de Anglikanizm, Fransa’da Kalvenizm gibi yeni Hristiyan mezhepleri ortaya çıktı. |
Eğitim/Düşünce | Eğitim ve öğretim işleri kilisenin elinden alınarak laikleşti ve özgür düşünce gelişti. |
Siyasi | Avrupa’nın siyasi ve dinî açıdan bölünmesine yol açan Mezhep Savaşları başladı. |
DİKKAT
OSMANLI’YA ETKİSİ: Osmanlı Devleti, bünyesindeki farklı dinî gruplara inanç özgürlüğü tanıyan **“millet sistemi”**ni uyguladığı için Reform’dan olumsuz etkilenmemiştir. Aksine, Avrupa’da başlayan mezhep savaşlarından (dinî ve siyasi bölünmeden) yararlanarak Haçlı birliğini engelledi ve Avrupa’da ilerleyişini kolaylaştırdı.
4. AYDINLANMA ÇAĞI (XVII-XVIII. Yüzyıllar)
Tanım: 17. ve 18. yüzyıllarda Avrupa’da bilim ve felsefe alanında önemli ilerlemelerin yaşandığı, akıl, deney ve gözlemi esas alan döneme verilen isimdir. Bu döneme Akıl Çağı da denir.
• Rönesans ve Reform hareketleri ile akla ve bilime önem veren bir anlayışın temeli oluştu ve skolastik düşünce yıkıldı.
• Aydınlanma Çağı’ndaki düşünürler (Örn: Newton, John Lock, Kant, Rousseau, Montesquieu) insan aklına güveni artırdı.
• Özgürlük, eşitlik, laiklik, demokrasi gibi düşünceler bu dönemde yayıldı.
Aydınlanma Çağı'nın Etkileri
Etki Alanı | Sonuç |
Bilim ve Ekonomi | Bilimsel gelişmelerin artması, Sanayi İnkılabı’nın temellerinin atılmasında rol oynadı. |
Siyasi | Krallıklara (Monarşiye) yapılan eleştiriler, demokrasiye dayalı yönetimlerin yolunu açtı. |
İdeoloji | ABD’nin bağımsızlığı ve Fransız İhtilali üzerinde etkili oldu. |
DİKKAT
OSMANLI’YA ETKİSİ: Aydınlanma Çağı’nın etkileri Osmanlı Devleti üzerinde 19. yüzyılda belirginleşmiştir. Osmanlı yöneticileri, Batı’nın fikir ve yaşam tarzına ilgi duyarak Batıcılık düşüncesini öne çıkarmış ve çeşitli ıslahat hareketlerine girişmiştir.
5. SANAYİ İNKILABI (XVIII. Yüzyıl)
Tanım: Üretimde insan ve hayvan gücü yerine buhar gücünün kullanılmaya başlanmasıyla 18. yüzyılda başlayan büyük dönüşüm sürecidir. İlk olarak İngiltere’de başlamıştır.
• Sanayi İnkılabı’nın başlamasında James Watt’ın buhar makinesi icadı dönüm noktası oldu.
• Coğrafi Keşifler ve sömürgecilik sayesinde Avrupa'da oluşan büyük sermaye birikimi, yeni fabrikaların kurulması için kullanıldı.
• Bu süreçte kol gücünden makine gücüne geçildi ve seri üretim başladı.
Sanayi İnkılabının Sonuçları
Etki Alanı | Sonuç |
Ekonomik | Ham madde ve pazar ihtiyacı arttı. Mallar hızlı, bol ve ucuz üretildi. |
Siyasi | Ham madde ve pazar arayışı, sömürgecilik yarışını artırdı ve uluslararası rekabeti tetikledi. |
Sosyal | İşçi sınıfı ortaya çıktı ve sendikalar kuruldu. Fabrikalar nedeniyle köyden kente göçler hızla arttı. |
Teknolojik | Buharlı gemiler ve trenler icat edildi; ulaşım ve taşımacılık gelişti. Kömür ve petrol gibi enerji kaynaklarının önemi arttı. |
DİKKAT
OSMANLI’YA ETKİSİ: Sanayi İnkılabı, Osmanlı Devleti’ni iktisadi (ekonomik) olarak büyük zararlara uğrattı. Osmanlı'daki küçük atölyeler ve lonca teşkilatı, Avrupalıların ucuz ve seri ürünleriyle rekabet edemeyerek zayıfladı veya kapandı. Osmanlı coğrafyası, Avrupalı devletler için ham madde temin edilen bir kaynak ve pazar haline geldi.
6. FRANSIZ İHTİLALİ (1789)
Tanım: 18. yüzyılda, Aydınlanma Çağı’nın düşüncelerini benimseyen Fransız halkının, mutlak monarşi yerine insan odaklı bir yönetim anlayışı kurmak için krallarına karşı başlattığı halk hareketidir.
• İhtilal öncesi Fransa’da mutlak monarşi (yönetim yetkisinin tek bir kişide toplanması) vardı.
• Halkın sınıflara ayrılması, siyasi haklardan yoksun olması ve ağır vergi yükü altında ezilmesi ihtilalin nedenlerindendir.
• İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi yayımlandı; bu bildirgeyle insan hakları ilk kez anayasal güvence altına alındı.
• Bu bildiride "Her insan doğuştan özgürdür ve herkes eşit haklara sahiptir" ilkesi vurgulanmıştır.
• Fransız İhtilali ile Yeni Çağ sona erdi ve Yakın Çağ başladı.
Fransız İhtilali'nin Yaydığı İdeolojiler ve Sonuçları
Kavram | Açıklama / Sonuç |
Milliyetçilik Fikri | Her ulusun kendi devletine sahip olması gerektiğini savunur. Çok uluslu devletlerin (imparatorlukların) dağılmasına neden oldu. |
Demokrasi/Yönetim | Mutlak monarşi kaldırılarak halkın egemenliğine dayanan meşrutiyet ve cumhuriyet gibi yönetim biçimleri ortaya çıktı. |
Evrensel Değerler | Eşitlik, özgürlük, adalet ve laiklik gibi kavramlar yayıldı. |
DİKKAT
OSMANLI’YA ETKİSİ: Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik fikri, Osmanlı Devleti’ni en çok etkileyen olay oldu. Osmanlı gibi çok uluslu bir yapıya sahip devletler olumsuz etkilendi. Milliyetçilikten etkilenen azınlıklar (gayrimüslimler) bağımsızlık için isyan etti, bu da Osmanlı’nın dağılmasına yol açtı. Osmanlı aydınları bu gelişmelere karşı, Tanzimat (1839) ve Islahat Fermanı (1856) gibi demokratikleşme hareketlerini başlattı.
