SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNE DAİR SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Emrah VENÇ*
S.A.F.B. Çok Programlı Lisesi Tarih Öğretmeni
Cihanbeyli/KONYA
Disiplinler arası bir program yaklaşımı ve bir ders olarak Sosyal Bilgiler, Türkiye’de ilk kez 1960’lı yıllarda benimsenmiştir. Bu tarihten önce, gerek Osmanlı, gerekse Cumhuriyet dönemlerinde, bu dersin kapsamına giren disiplinler, ilköğretim düzeyinde ayrı dersler olarak verilmiştir. Cumhuriyet dönemi 1926, 1930, 1936, 1948 programlarında da ayrıca Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi derslerine yer verilmiştir (Otluoğlu-Öztürk: 2002).
Bu dersler ilk kez 1962 yılında yayınlanan ilkokul programı taslağında disiplinler arası yaklaşımla ‘Toplum ve Ülke İncelemeleri’ adı altında birleştirilmiştir (Sönmez: 1997). Bu ders 1968 yılında ilkokul programında ‘Sosyal Bilgiler’ adını almış (MEB: 1968) ve 1998 yılına kadar bu program uygulanmıştır. 1998 yılında 4-7. sınıfları da kapsayacak şekilde yeni bir “İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı” yürürlüğü konmuştur (MEB: 1998).
Öğretim Programları Açısından Sosyal Bilgiler Öğretimi
Uygulanmakta olan programlar felsefî bakımdan öğrenciyi merkeze alan, karar verme ve problem çözme becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bir yapıda olmasına rağmen çok yüklü içerikleri ile söz konusu becerilerin geliştirilmesine imkân vermemiş; aksine ilk öğretim okullarında ezberci bir sosyal bilgiler öğretim uygulamasının gelenekselleşmesine yol açmıştır (Otluoğlu-Öztürk: 2002).
1997 yılında zorunlu eğitim sürecinin kesintisiz sekiz yıla çıkarılmasıyla birlikte, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından yeni bir Sosyal Bilgiler Öğretim Programı kabul edilmştir. Bu program, ilk okul (beş yıl) ve orta okul (üç yıl) şeklindeki eski sistemde var olan konu tekrarlarını ortadan kaldır ancak yine de öğrenci merkezli eğitime geçilebilmesi için gerekli program zeminini oluşturamamıştır. Bunun bir nedeni programın yıllara yayılarak kapsamın genişletilmesine rağmen, haftalık ders saati dağılımında bu hususları dikkate alan bir düzenleme yapılmaması ve Sosyal Bilgiler dersinin bir saat azaltılmasıdır. Ayrıca içerik, hâlâ tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi alanlarına ait gereksiz ayrıntılarla doludur. Bu durum yıl sonuna kadar programı yetiştirmek isteyen öğretmene ezberci eğitimden başka çıkar yol bırakmamaktadır (Çağlar: 1992; Yanpar: 1997; Kılıç: 1994; Dilek: 2001).
Öte yandan 1998 programı, insan hakları ve trafik gibi birçok güncel konuyu eğitim ve öğretim ortamına taşımış olmakla beraber hâlâ dünyadaki genel eğilimleri yeterince izlemekten uzak görünmektedir. Örneğin 1998’deki programda dünya kaynaklarının rasyonel kullanımı, nüfus artışı, mikro milliyetçilik, küresel kirlenme, doğal afetler gibi konulara ya hiç yer verilmemiş ya da çok kısa bir şekilde genel hatlarıyla değinilmiştir.
Öğretim Uygulamaları Açısından Sosyal Bilgiler Öğretimi
Bugün ilköğretim okullarında sosyal bilgiler öğretimi önemli ölçüde öğretmen merkezlidir. En yaygın öğretim yöntemi düz anlatım, en sık kullanılan öğretim aracı da ders kitabı ve haritalardır (Dilek: 2001).
Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere pek çok ileri ülkede öğretim programlarının şekillenmesinde oldukça önemli rol oynamaya başlayan Çoklu Zekâ Kuramı (Gardner: 1999) ise Türkiye’deki okullarda nadiren uygulanmaktadır.
Ayrıca bir programın en önemli öğelerinden biri de değerlendirmedir. Bu sürecin fonksiyonel olması öğretmenin yeterli bilgi ve beceri birikimine sahip olmasına bağlıdır. Yapılan araştırmalar öğretmenlerin bu konuda deneyimlerinin yok denecek kadar az olduğunu göstermiştir (Yanpar: 1997). Bu sebeple soru-cevap tekniği çok sık kullanılmasına rağmen derslerde çoğu kez alt düzeylerde sorular sorulmaktadır.
Öğretimin niteliğini olumsuz etkileyen faktörlerden biri de sınıfların kalabalık oluşudur (Yanpar: 1997). Bugün özellikle büyük şehirlerde, çoğu ilköğretim okulunda sınıf mevcutları 60’ın üzerindedir. Oysa uluslararası standartlarda sınıflar ortalama 30-35 kişiliktir. Bu durum, öğretmenlerin çağdaş öğretim yaklaşımlarını izlemelerinde önemli bir engeldir.
Öğrenci Tutumları Açısından Sosyal Bilgiler Öğretimi
Sosyal Bilgiler dersine yönelik öğrencilerin ilgileri yapılan araştırmalara göre dil, edebiyat ve sayısal derslere göre daha düşük düzeydedir. Bunun en önemli nedeni öğrencilerin dersin amaçları ve gelecek hayatlarında ne gibi bir fonksiyonu olacağı gibi koularda net bir fikre sahip olmamalarıdır.
Ayrıca öğrenciler Sosyal Bilgiler dersini ezber dersi olarak görmektedir. İçeriğin ağırlığı ve gerçek yaşamdan kopukluğu, öğretimde kitap merkezli bir stratejinin uygulanması, öğrencilerin edilgenliğe mahkûm edilmesi ve uygulamadan yoksun bırakılması genel eleştirilerdir (Otluoğlu-Öztürk: 2002).
Öğretmen Açısından Sosyal Bilgiler Öğretimi
Bir öğretim programının uygulayıcısı öğretmen olduğuna göre amaç ve hedeflere ulaşılması, öğretmenin nitelikli olmasına bağlıdır. Sosyal Bilgiler derslerini 4. ve 5. sınıflarda sınıf öğretmenleri, 6.-8.sınflarda branş öğretmenleri okutmaktadır. 1980’lerin başından 1998 yılına değin Sosyal Bilgiler dersi yerine okutulan Millî Tarih ve Millî Coğrafya gibi derslerde branş öğretmenleri fazla zorlanmamaktaydılar. Fakat 1998-1999 öğretim yılı başından itibaren aynı öğretmenler öğrenimlerini görmedikleri, tarih, coğrafya veya vatandaşlık derslerini de öğretme zorunluluğu yaşadılar. Bu durum öğretmenlerin meslekî motivasyonlarını da olumsuz yönde etkilemiştir. Öğretmenlerin işbaşında bu konuda bilgi ve deneyim sahibi olmaları, yeni gelişmelere uyum sağlamaları yıllar almakta bu da eğitimde niteliğin düşmesine yol açmaktadır.
Sadece Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin değil bütün öğretmenlerin yaşam standartları ve alım güçlerinin son derece düşük olması da bir başka sorundur. Bu durum bir yandan onların meslekî motivasyonlarını düşürürken, diğer yandan da çeşitli yayın teknoloji ve etkinlikleri izlemelerini güçleştirmektedir. Öte yandan ücretsiz olarak kendilerini geliştirme fırsatı sağlanan birçok öğretmenin bu tür organizasyonlara büyük bir istek ve özveri ile katıldıkları görülmüştür (Öztürk: 2002).
Öğretim Araç ve Gereçleri Yönünden Sosyal Bilgiler Öğretimi
Ülkemizde Sosyal Bilgiler öğretimini olumsuz yönde etkileyen faktörlerden biri de hiç şüphesiz okullarda yeterli çeşit ve miktarda öğretim araç gereci bulunmayışı, bulunanların ise yeterince kullanılamayışıdır (Öztürk: 2002; Sağlam: 1997; Yanpar: 1997; Kılıç: 1994). Araç gerecin az kullanılması ,öğretim ortamını yoksullaştırmakta dolayısıyla derse yönelik motivasyon ve öğrenme/hatırlama düzeyleri azalmaktadır. Araç gereç kullanımı konusunda bir diğer sıkıntı da araç gereç kullanımı konusunda yeterli bilgiye sahip olunmamasıdır.
Sosyal Bilgiler Öğretimi İçin Çözüm Önerileri
a) İçerikle İlgili Öneriler
-Konular ilk ve ortaöğretimdeki öğrencilerin yaş ve gelişim düzeyleri dikkate alınarak düzenlenmelidir.
-Konuların seçiminde öğrencilerin ilgisi ile geliştirilmek istenen bilgi, beceri ve tutumlar göz önünde bulundurulmalıdır.
-Öğretimde yer alan aşırı tekrarlar azaltılmalı, bunlar öğrencilerde ilgi ve öğrenmeyi azalmaktadır.
-Siyasî ve askerî tarihten çok kültürel ekonomik ve bilimsel tarihe ağırlık verilerek ,insanlığın ortak mirası üzerinde durulmalıdır.
-Programlar karşılaştırılmalı yeni bir anlayışla disiplinler arası ilişkilendirmeler yapılarak düzenlenmelidir.
b) Öğretim Yöntemleriyle İlgili Öneriler
- Öğretimde bireylerin eğitsel süreçlere etkin katılımını özendirecek, eleştirel düşünme ile araştırma ve yorumlama becerisini geliştirecek ve dersi sevmelerini sağlayacak tartışma, örnek olay, çözümleme, rol yapma, ekip çalışması gibi yöntemler kullanılmalıdır.
c) Öğretim Malzemeleriyle İlgili Öneriler
-Yalnızca kitap ya da geleneksel eğitim materyalleri ile yetinmemeli; bilgisayar, video, televizyon, internet gibi bilgi ve iletişim teknolojileri ve bunlara ait yazılım, kaset, CD vb. gibi materyallerin kullanımı yaygınlaştırılarak öğrencilerin bilgiye doğrudan erişimi sağlanmalıdır.
d) Değerlendirme Yöntemleriyle İlgili Öneriler
-Öğrenilen bilginin yanı sıra, öğrencilerin gösterdiği çaba ve geliştirdiği tutumları da dikkate alan, çok yönlü değerlendirmeler yapılmalıdır. Ezber bilgileri değil üst düzeyde kazandırılması istenen davranışları ölçen sınav tipleri ve soru cevap modelleri uygulanmalıdır. Sınıf geçme sistemi de buna göre yeniden ele alınmalıdır.
e) Ders Kitaplarıyla İlgili Öneriler
-Kitaplarda kullanılan resim, harita, grafik ve şekiller öğrencinin ilgisini çekmeli, öğrenciyi ders kitaplarından soğutmamalıdır. Diğer taraftan ders kitaplarında kullanılan dil ve anlatım, öğrenci düzeyine uygun, sade, anlaşılır ve açık olmalıdır.
f) Ders Öğretmenleriyle İlgili Öneriler
-Öğretmenin öğretim sürecini yönlendirme rolü dikkate alınarak, sadece kendisine başvurulan bir bilgi kaynağı değil aynı zamanda bilgiye erişim aracı olarak görülmesi sağlanmalıdır.
-Öğretmenlerin alanlarında ve meslekî konularda hizmet içi eğitimden geçirilerek; program geliştirme, değerlendirme, öğretim metotları, materyal geliştirme ve kullanımı gibi konularda eğitim görmeleri, konferans, seminer gibi etkinliklere katılımları sağlanmalıdır.
Sonuç
Yazı boyunca bahsedilen meseleler yıllardır pek çok eğitimci tarafından dile getirilmiştir. Son yıllarda Millî Eğitim Bakanlığı ilk ve orta öğretim müfredat programlarının yenilenmesi, ilk öğretim yönetmeliğinin değiştirilmesi, orta öğretimde sınıf geçme sisteminin yeniden düzenlenmesi gibi çalışmalara devam etmektedir. Ayrıca Bakanlık hizmet içi çalışmalara da hız vermiştir. Uzmanların görüşleri doğrultusunda yapılan bu çalışmalarla sorunların çözüleceğini ve Sosyal Bilgilerin yanı sıra diğer derslerde de reform niteliğindeki bu tür düzenlemelerle olumlu sonuçlar alınabileceğini ümit ediyoruz.
_________________________
KAYNAKÇA:
ÇAĞLAR, Adil (1992). İlkokul 4. ve 5.sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Üzerine Görüşler, Eğitim Bilimleri Dergisi, S.:4.
DİLEK, Dursun (2001). Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi” PegemA yayincılık”Ankara.
GARDNER, Hovard (1999). Çoklu Zekâ, (Çev:Meral Tüzel), Enka Okulları, İstanbul.
KILIÇ, Durmuş (1994). “İlkokul 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinin Öğretmenlerin Görüşleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Çağdaş Eğitim, (Mayıs), S.: 221.
MEB (1968). İlkokul Programı, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
MEB (1997). İlköğretim Okulu Programı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
MEB (1998). “İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı”, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, Sayı:2487.
MEB (2000). İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Taslak Öğretim Programı, Millî Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Ankara.
OTLUOĞLU, Rahmi; ÖZTÜK, Cemil (2002). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebi Ürünler, PegemA Yay., Ankara.
SAĞLAM, H.İbrahim (1997). ilköğretim Okullarında Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretiminin Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
SÖNMEZ,Veysel (1997). Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Öğretmen Kılavuzu, Anı Yayıncılık, Ankara.
YANPAR ŞAHİN, Tuğba (1997). İlköğretimde Sosyal Bilgiler Derslerinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Çağdaş Eğitim, (Nisan), S.:231.
http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi59/venc.htm
Emrah VENÇ*
S.A.F.B. Çok Programlı Lisesi Tarih Öğretmeni
Cihanbeyli/KONYA
Disiplinler arası bir program yaklaşımı ve bir ders olarak Sosyal Bilgiler, Türkiye’de ilk kez 1960’lı yıllarda benimsenmiştir. Bu tarihten önce, gerek Osmanlı, gerekse Cumhuriyet dönemlerinde, bu dersin kapsamına giren disiplinler, ilköğretim düzeyinde ayrı dersler olarak verilmiştir. Cumhuriyet dönemi 1926, 1930, 1936, 1948 programlarında da ayrıca Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi derslerine yer verilmiştir (Otluoğlu-Öztürk: 2002).
Bu dersler ilk kez 1962 yılında yayınlanan ilkokul programı taslağında disiplinler arası yaklaşımla ‘Toplum ve Ülke İncelemeleri’ adı altında birleştirilmiştir (Sönmez: 1997). Bu ders 1968 yılında ilkokul programında ‘Sosyal Bilgiler’ adını almış (MEB: 1968) ve 1998 yılına kadar bu program uygulanmıştır. 1998 yılında 4-7. sınıfları da kapsayacak şekilde yeni bir “İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı” yürürlüğü konmuştur (MEB: 1998).
Öğretim Programları Açısından Sosyal Bilgiler Öğretimi
Uygulanmakta olan programlar felsefî bakımdan öğrenciyi merkeze alan, karar verme ve problem çözme becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bir yapıda olmasına rağmen çok yüklü içerikleri ile söz konusu becerilerin geliştirilmesine imkân vermemiş; aksine ilk öğretim okullarında ezberci bir sosyal bilgiler öğretim uygulamasının gelenekselleşmesine yol açmıştır (Otluoğlu-Öztürk: 2002).
1997 yılında zorunlu eğitim sürecinin kesintisiz sekiz yıla çıkarılmasıyla birlikte, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından yeni bir Sosyal Bilgiler Öğretim Programı kabul edilmştir. Bu program, ilk okul (beş yıl) ve orta okul (üç yıl) şeklindeki eski sistemde var olan konu tekrarlarını ortadan kaldır ancak yine de öğrenci merkezli eğitime geçilebilmesi için gerekli program zeminini oluşturamamıştır. Bunun bir nedeni programın yıllara yayılarak kapsamın genişletilmesine rağmen, haftalık ders saati dağılımında bu hususları dikkate alan bir düzenleme yapılmaması ve Sosyal Bilgiler dersinin bir saat azaltılmasıdır. Ayrıca içerik, hâlâ tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi alanlarına ait gereksiz ayrıntılarla doludur. Bu durum yıl sonuna kadar programı yetiştirmek isteyen öğretmene ezberci eğitimden başka çıkar yol bırakmamaktadır (Çağlar: 1992; Yanpar: 1997; Kılıç: 1994; Dilek: 2001).
Öte yandan 1998 programı, insan hakları ve trafik gibi birçok güncel konuyu eğitim ve öğretim ortamına taşımış olmakla beraber hâlâ dünyadaki genel eğilimleri yeterince izlemekten uzak görünmektedir. Örneğin 1998’deki programda dünya kaynaklarının rasyonel kullanımı, nüfus artışı, mikro milliyetçilik, küresel kirlenme, doğal afetler gibi konulara ya hiç yer verilmemiş ya da çok kısa bir şekilde genel hatlarıyla değinilmiştir.
Öğretim Uygulamaları Açısından Sosyal Bilgiler Öğretimi
Bugün ilköğretim okullarında sosyal bilgiler öğretimi önemli ölçüde öğretmen merkezlidir. En yaygın öğretim yöntemi düz anlatım, en sık kullanılan öğretim aracı da ders kitabı ve haritalardır (Dilek: 2001).
Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere pek çok ileri ülkede öğretim programlarının şekillenmesinde oldukça önemli rol oynamaya başlayan Çoklu Zekâ Kuramı (Gardner: 1999) ise Türkiye’deki okullarda nadiren uygulanmaktadır.
Ayrıca bir programın en önemli öğelerinden biri de değerlendirmedir. Bu sürecin fonksiyonel olması öğretmenin yeterli bilgi ve beceri birikimine sahip olmasına bağlıdır. Yapılan araştırmalar öğretmenlerin bu konuda deneyimlerinin yok denecek kadar az olduğunu göstermiştir (Yanpar: 1997). Bu sebeple soru-cevap tekniği çok sık kullanılmasına rağmen derslerde çoğu kez alt düzeylerde sorular sorulmaktadır.
Öğretimin niteliğini olumsuz etkileyen faktörlerden biri de sınıfların kalabalık oluşudur (Yanpar: 1997). Bugün özellikle büyük şehirlerde, çoğu ilköğretim okulunda sınıf mevcutları 60’ın üzerindedir. Oysa uluslararası standartlarda sınıflar ortalama 30-35 kişiliktir. Bu durum, öğretmenlerin çağdaş öğretim yaklaşımlarını izlemelerinde önemli bir engeldir.
Öğrenci Tutumları Açısından Sosyal Bilgiler Öğretimi
Sosyal Bilgiler dersine yönelik öğrencilerin ilgileri yapılan araştırmalara göre dil, edebiyat ve sayısal derslere göre daha düşük düzeydedir. Bunun en önemli nedeni öğrencilerin dersin amaçları ve gelecek hayatlarında ne gibi bir fonksiyonu olacağı gibi koularda net bir fikre sahip olmamalarıdır.
Ayrıca öğrenciler Sosyal Bilgiler dersini ezber dersi olarak görmektedir. İçeriğin ağırlığı ve gerçek yaşamdan kopukluğu, öğretimde kitap merkezli bir stratejinin uygulanması, öğrencilerin edilgenliğe mahkûm edilmesi ve uygulamadan yoksun bırakılması genel eleştirilerdir (Otluoğlu-Öztürk: 2002).
Öğretmen Açısından Sosyal Bilgiler Öğretimi
Bir öğretim programının uygulayıcısı öğretmen olduğuna göre amaç ve hedeflere ulaşılması, öğretmenin nitelikli olmasına bağlıdır. Sosyal Bilgiler derslerini 4. ve 5. sınıflarda sınıf öğretmenleri, 6.-8.sınflarda branş öğretmenleri okutmaktadır. 1980’lerin başından 1998 yılına değin Sosyal Bilgiler dersi yerine okutulan Millî Tarih ve Millî Coğrafya gibi derslerde branş öğretmenleri fazla zorlanmamaktaydılar. Fakat 1998-1999 öğretim yılı başından itibaren aynı öğretmenler öğrenimlerini görmedikleri, tarih, coğrafya veya vatandaşlık derslerini de öğretme zorunluluğu yaşadılar. Bu durum öğretmenlerin meslekî motivasyonlarını da olumsuz yönde etkilemiştir. Öğretmenlerin işbaşında bu konuda bilgi ve deneyim sahibi olmaları, yeni gelişmelere uyum sağlamaları yıllar almakta bu da eğitimde niteliğin düşmesine yol açmaktadır.
Sadece Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin değil bütün öğretmenlerin yaşam standartları ve alım güçlerinin son derece düşük olması da bir başka sorundur. Bu durum bir yandan onların meslekî motivasyonlarını düşürürken, diğer yandan da çeşitli yayın teknoloji ve etkinlikleri izlemelerini güçleştirmektedir. Öte yandan ücretsiz olarak kendilerini geliştirme fırsatı sağlanan birçok öğretmenin bu tür organizasyonlara büyük bir istek ve özveri ile katıldıkları görülmüştür (Öztürk: 2002).
Öğretim Araç ve Gereçleri Yönünden Sosyal Bilgiler Öğretimi
Ülkemizde Sosyal Bilgiler öğretimini olumsuz yönde etkileyen faktörlerden biri de hiç şüphesiz okullarda yeterli çeşit ve miktarda öğretim araç gereci bulunmayışı, bulunanların ise yeterince kullanılamayışıdır (Öztürk: 2002; Sağlam: 1997; Yanpar: 1997; Kılıç: 1994). Araç gerecin az kullanılması ,öğretim ortamını yoksullaştırmakta dolayısıyla derse yönelik motivasyon ve öğrenme/hatırlama düzeyleri azalmaktadır. Araç gereç kullanımı konusunda bir diğer sıkıntı da araç gereç kullanımı konusunda yeterli bilgiye sahip olunmamasıdır.
Sosyal Bilgiler Öğretimi İçin Çözüm Önerileri
a) İçerikle İlgili Öneriler
-Konular ilk ve ortaöğretimdeki öğrencilerin yaş ve gelişim düzeyleri dikkate alınarak düzenlenmelidir.
-Konuların seçiminde öğrencilerin ilgisi ile geliştirilmek istenen bilgi, beceri ve tutumlar göz önünde bulundurulmalıdır.
-Öğretimde yer alan aşırı tekrarlar azaltılmalı, bunlar öğrencilerde ilgi ve öğrenmeyi azalmaktadır.
-Siyasî ve askerî tarihten çok kültürel ekonomik ve bilimsel tarihe ağırlık verilerek ,insanlığın ortak mirası üzerinde durulmalıdır.
-Programlar karşılaştırılmalı yeni bir anlayışla disiplinler arası ilişkilendirmeler yapılarak düzenlenmelidir.
b) Öğretim Yöntemleriyle İlgili Öneriler
- Öğretimde bireylerin eğitsel süreçlere etkin katılımını özendirecek, eleştirel düşünme ile araştırma ve yorumlama becerisini geliştirecek ve dersi sevmelerini sağlayacak tartışma, örnek olay, çözümleme, rol yapma, ekip çalışması gibi yöntemler kullanılmalıdır.
c) Öğretim Malzemeleriyle İlgili Öneriler
-Yalnızca kitap ya da geleneksel eğitim materyalleri ile yetinmemeli; bilgisayar, video, televizyon, internet gibi bilgi ve iletişim teknolojileri ve bunlara ait yazılım, kaset, CD vb. gibi materyallerin kullanımı yaygınlaştırılarak öğrencilerin bilgiye doğrudan erişimi sağlanmalıdır.
d) Değerlendirme Yöntemleriyle İlgili Öneriler
-Öğrenilen bilginin yanı sıra, öğrencilerin gösterdiği çaba ve geliştirdiği tutumları da dikkate alan, çok yönlü değerlendirmeler yapılmalıdır. Ezber bilgileri değil üst düzeyde kazandırılması istenen davranışları ölçen sınav tipleri ve soru cevap modelleri uygulanmalıdır. Sınıf geçme sistemi de buna göre yeniden ele alınmalıdır.
e) Ders Kitaplarıyla İlgili Öneriler
-Kitaplarda kullanılan resim, harita, grafik ve şekiller öğrencinin ilgisini çekmeli, öğrenciyi ders kitaplarından soğutmamalıdır. Diğer taraftan ders kitaplarında kullanılan dil ve anlatım, öğrenci düzeyine uygun, sade, anlaşılır ve açık olmalıdır.
f) Ders Öğretmenleriyle İlgili Öneriler
-Öğretmenin öğretim sürecini yönlendirme rolü dikkate alınarak, sadece kendisine başvurulan bir bilgi kaynağı değil aynı zamanda bilgiye erişim aracı olarak görülmesi sağlanmalıdır.
-Öğretmenlerin alanlarında ve meslekî konularda hizmet içi eğitimden geçirilerek; program geliştirme, değerlendirme, öğretim metotları, materyal geliştirme ve kullanımı gibi konularda eğitim görmeleri, konferans, seminer gibi etkinliklere katılımları sağlanmalıdır.
Sonuç
Yazı boyunca bahsedilen meseleler yıllardır pek çok eğitimci tarafından dile getirilmiştir. Son yıllarda Millî Eğitim Bakanlığı ilk ve orta öğretim müfredat programlarının yenilenmesi, ilk öğretim yönetmeliğinin değiştirilmesi, orta öğretimde sınıf geçme sisteminin yeniden düzenlenmesi gibi çalışmalara devam etmektedir. Ayrıca Bakanlık hizmet içi çalışmalara da hız vermiştir. Uzmanların görüşleri doğrultusunda yapılan bu çalışmalarla sorunların çözüleceğini ve Sosyal Bilgilerin yanı sıra diğer derslerde de reform niteliğindeki bu tür düzenlemelerle olumlu sonuçlar alınabileceğini ümit ediyoruz.
_________________________
KAYNAKÇA:
ÇAĞLAR, Adil (1992). İlkokul 4. ve 5.sınıf Sosyal Bilgiler Öğretim Programı Üzerine Görüşler, Eğitim Bilimleri Dergisi, S.:4.
DİLEK, Dursun (2001). Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi” PegemA yayincılık”Ankara.
GARDNER, Hovard (1999). Çoklu Zekâ, (Çev:Meral Tüzel), Enka Okulları, İstanbul.
KILIÇ, Durmuş (1994). “İlkokul 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinin Öğretmenlerin Görüşleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Çağdaş Eğitim, (Mayıs), S.: 221.
MEB (1968). İlkokul Programı, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
MEB (1997). İlköğretim Okulu Programı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
MEB (1998). “İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı”, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, Sayı:2487.
MEB (2000). İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi Taslak Öğretim Programı, Millî Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı, Ankara.
OTLUOĞLU, Rahmi; ÖZTÜK, Cemil (2002). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebi Ürünler, PegemA Yay., Ankara.
SAĞLAM, H.İbrahim (1997). ilköğretim Okullarında Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretiminin Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
SÖNMEZ,Veysel (1997). Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Öğretmen Kılavuzu, Anı Yayıncılık, Ankara.
YANPAR ŞAHİN, Tuğba (1997). İlköğretimde Sosyal Bilgiler Derslerinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Çağdaş Eğitim, (Nisan), S.:231.
http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi59/venc.htm