Ankara Neden Başkent Oldu?

[Saklý Süleyman]

Lozan Barış Antlaşmasının TBMM tarafından onaylanmasından sonra, İstanbul 23 Eylül 1923ten itibaren tahliye edilmeye başlandı. 6 Ekim 1923de İstanbulun yabancı işgal kuvvetleri tarafından boşaltılması tamamlandı. Yabancı işgal kuvvetlerinin İstanbuldan ayrılması, gündeme hükümet merkezi sorununu getirdi. İsmet Paşa (İnönü) hükümet üyesi olmakla beraber, Ankaranın başkent oluşunu öngören önergeyi 9 Ekim 1923te on dört arkadaşı ile birlikte, Malatya Milletvekili olarak TBMMne verdi. İsmet Paşa, Ankaranın hükümet merkezi olması konusunu acil bir sorun olarak görmekte ve Lozandan itibaren zihnine yerleşmiş bulunduğunu ifade etmektedir. İsmet Paşaya göre, Ankaranın başkent olması iç ve dış çeşitli sebeplere dayanmaktadır: Lozanda Batı dünyasının murahhasları, mütehassısları, diplomatları ile görüşüyorum. Bunlar İstanbul Hükümetini İstanbul muhitini tanıyan insanlar ve yeni devletin o muhitin insanlarına göre kurulmasını arzu ediyorlar. Bunu her hallerinden anlıyorum. Bizim bakımımızdan meselenin daha ehemmiyetli ve değişik cepheleri var. Bir defa Boğazlar askeri bakımdan tamamıyla açık, tamamıyla emniyetsiz. Bu vaziyetteyiz. Lozan Antlaşmasıyla elde edebildiğimiz neticeler ve tarihi şartlar bizi endişeye sevk ediyor. Ayrıca Anadolunun ortasında bulunarak ve bir Anadolu hükümeti olarak yeni devleti çalıştırmak istiyoruz. İsmet Paşaya göre; Ankaranın hükümet merkezi olması meselesinin, hilafetle bir ilgisi yoktur. Fakat, Ankara hükümet merkezi olunca, hilafet bir bakıma devletimizin dışına atılmış oluyor: Gerçi biz hilafeti devamlı bir müessese olarak düşünmüyoruz, Fakat Ankaranın hükümet merkezi olması ve hilafet merkezinin İstanbulda bulunması, ondan kurtulmak için ayrıca bir temel vasıta olacaktır. Teklif edilen Anayasa maddesi gayet kısadır: Türkiye Devletinin makarrı idaresi Ankara şehridir. Ancak teklif edilen kanun maddesinin gerekçesi, Ankaranın yeni Türkiyenin merkezi olması gereğini açıklamaktadır. Gerekçe özetle, yeni Türkiyenin varlığının, ülkenin kuvvet kaynaklarının gelişmesinin sağlanması, Anadolunun merkezinde başkent tesis etmek lüzumunu açıklıyor ve coğrafi ve stratejik durum, iç ve dış güvenlik de bunu gerekli görüyordu. 13 Ekim 1923te TBMMde kabul edilen tek maddelik bir yasa ile Ankara, yeni devletin başkenti olmuş ve böylece devlet merkezinin İstanbul olacağı yolundaki çekişmelere son verildiği gibi, Cumhuriyetin ilanı için de bir adım atılmıştır. Bu, aynı zamanda Milli Mücadelenin başından beri uygulanan Ankaranın İstanbula hakim olacağı esasının bir sonucu idi