77.Sayfa Cevapları
Gözden Geçirme
Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular
zamanındaki ünlü devlet adamlarının özelliklerini ve
Türk - İslam dünyasına katkılarını değerlendiriniz.
CEVAP:
Türk İslam Devletlerinde, İslam öncesi Türk Devletlerinde görülen ülke hanedan mensuplarının ortak malıdır ve kut anlayışı devam etmiştir.
Kutun belli bir hanedana verilmesi düşüncesn devamı nedeniyle, Timur Oğuz Han soyundan gelmediği için Han ve Sultan ünvanı verilmemiş emir denmiştir.
Kut anlayışı Memlûklulerde uzun bir süre uygulanmamış kabiliyetli kişiler ordunun onayı ile hükümdar olmuştur.
İslamî dönemden önce olduğu gibi, hükümdar ailesinden olan erkeklerin tahta geçme hakkı bulunmaktadır. Bu sebeple merkezî otorite güçlü tutulamış, taht kavgaları devleti zayıflatmıştır.
Tahta geçmede İslam öncesi dönemde aile mensupları ve beyler etkili iken bu dönemde devlet adamları daha etkili olmuştur.
Türkiye Selçuklularında büyük şehzadenin tahta geçmesi geleneği uygulansa da, devlet adamlarının etkisiyle her zaman buna uyulmamıştır (I. Gıyaseddin Keyhusrev, İzettin Keykavus).
Hükümdarlar çocuk yaşta başa geçtiklerinde devleti yönetme sorumluluğu geçici olarak Naiblere verilirdi.
Büyük Selçuklularda meliklerin (şehzadelerin) yetiştirilmesinden atabey unvanlı görevliler sorumludur.
Üstün sıfatlarla nitelendirilen hükümdar, saray, hükûmet, ordu ve adalet müesseselerinin başında bulunmaktadır.
Hükümdar yasama, yürütme ve yargı yetkilerini şahsında toplamıştır.
Hükümdar zulem uğrayan halkın kendine ulaşacağı Divan-ı Mezalime başkanlık ederdi. Ordulara kumanda eder, yüksek memurları tayin ederdi.
Sultanın belirli kuralalra dahilinde bildirdiği emirler kanun hükmünde olup itaat şarttır.
Karahanlılarda hükümdarlara İlig, Hakan, Han ünvanlar verilmiştir. Türk-İslam Devletlerinde Sultan ünvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmuttur. Selçuklularda ise ilk zamanlarda Melik, Emir ünvanları kullanılırken, Melikşahla birlikte Sultan-ı Azam ünvanı kullanılmıştır.
Hükümdarlık sembolleri; hutbe okutmak, para bastırmak, tuğra, sancak, taht, çetr (şemsiye), saltanat çadırı, asa, nevbet, tıraz (Abbasi halifelerinin gönderdiği giyisi), hilat (tıraz ile beraber gelen eşyalar), menşur (halifenin gönderdiği yazılı belge)
Gözden Geçirme
Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular
zamanındaki ünlü devlet adamlarının özelliklerini ve
Türk - İslam dünyasına katkılarını değerlendiriniz.
CEVAP:
Türk İslam Devletlerinde, İslam öncesi Türk Devletlerinde görülen ülke hanedan mensuplarının ortak malıdır ve kut anlayışı devam etmiştir.
Kutun belli bir hanedana verilmesi düşüncesn devamı nedeniyle, Timur Oğuz Han soyundan gelmediği için Han ve Sultan ünvanı verilmemiş emir denmiştir.
Kut anlayışı Memlûklulerde uzun bir süre uygulanmamış kabiliyetli kişiler ordunun onayı ile hükümdar olmuştur.
İslamî dönemden önce olduğu gibi, hükümdar ailesinden olan erkeklerin tahta geçme hakkı bulunmaktadır. Bu sebeple merkezî otorite güçlü tutulamış, taht kavgaları devleti zayıflatmıştır.
Tahta geçmede İslam öncesi dönemde aile mensupları ve beyler etkili iken bu dönemde devlet adamları daha etkili olmuştur.
Türkiye Selçuklularında büyük şehzadenin tahta geçmesi geleneği uygulansa da, devlet adamlarının etkisiyle her zaman buna uyulmamıştır (I. Gıyaseddin Keyhusrev, İzettin Keykavus).
Hükümdarlar çocuk yaşta başa geçtiklerinde devleti yönetme sorumluluğu geçici olarak Naiblere verilirdi.
Büyük Selçuklularda meliklerin (şehzadelerin) yetiştirilmesinden atabey unvanlı görevliler sorumludur.
Üstün sıfatlarla nitelendirilen hükümdar, saray, hükûmet, ordu ve adalet müesseselerinin başında bulunmaktadır.
Hükümdar yasama, yürütme ve yargı yetkilerini şahsında toplamıştır.
Hükümdar zulem uğrayan halkın kendine ulaşacağı Divan-ı Mezalime başkanlık ederdi. Ordulara kumanda eder, yüksek memurları tayin ederdi.
Sultanın belirli kuralalra dahilinde bildirdiği emirler kanun hükmünde olup itaat şarttır.
Karahanlılarda hükümdarlara İlig, Hakan, Han ünvanlar verilmiştir. Türk-İslam Devletlerinde Sultan ünvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmuttur. Selçuklularda ise ilk zamanlarda Melik, Emir ünvanları kullanılırken, Melikşahla birlikte Sultan-ı Azam ünvanı kullanılmıştır.
Hükümdarlık sembolleri; hutbe okutmak, para bastırmak, tuğra, sancak, taht, çetr (şemsiye), saltanat çadırı, asa, nevbet, tıraz (Abbasi halifelerinin gönderdiği giyisi), hilat (tıraz ile beraber gelen eşyalar), menşur (halifenin gönderdiği yazılı belge)