3. Ünite : Ya İstiklal Ya Ölüm Ünitesi Özeti
- ÜNİTE: YA İSTİKLAL YA ÖLÜM
1) Kurtuluş savaşında doğu cephesinde Ermenilerle, Batı cephesinde Yunanlılarla, Güney cephesinde ise hem Ermenilerle hem de Fransızlarla savaşılmıştır.
2) Doğu cephesinde Kazım KARABEKİR’ in 15. Kolordusu, Batı cephesinde yeni kurulan düzenli ordu, Güney cephesinde ise Kuva-yı Milliye ordusu düşmanla savaşmıştır.
3) TBMM tarafından Doğu cephesi komutanlığına atanan Kazım KARABEKİR Ermenileri ağır bir yenilgiye uğrattı,
4) Ermeni Devleti ile 3 Aralık 1920 yılında GÜMRÜ BARIŞ ANTLAŞMASI imzalandı. Buna göre Doğu cephesinde savaş sona erdi ve bu cephe kapandı. Ermeniler yeni Türk devletinin varlığını resmen tanıyan ilk devlet oldular. Ermenistan Doğu Anadolu’daki iddialarından vazgeçti ve SEVR ANTLAŞMASININ geçersiz olduğunu kabul etti.
5) Güney cephesinde Düzenli ordu değil Kuva-yı Milliye birlikleri savaştı.
6) Maraş’ta Sütçü İMAM, Antep’te Şahin BEY, Urfa’da Ali Saip Bey direnişin sembolü oldular.
7) MARAŞ’ a başarılarından dolayı 1973 yılında ” KAHRAMAN” unvanı ve “İSTİKLAL MADALYASI” verildi.
8) URFA ya 1984 yılında “ŞANLI” unvanı ve 2016 yılında “İSTİKLAL MADALYASI” verildi.
9) ANTEP’e 1921 yılında “GAZİ” unvanı ve 2008 yılında “İSTİKLAL MADALYASI” verildi.
10) Türk halkına yani Kuva-yı Milliye kuvvetlerine karşı daha fazla direnemeyeceğini anlayan Fransa Sakarya Meydan Savaşından sonra TBMM ile yaptığı 1921 ANKARA ANTLAŞMASI ile işgal ettiği yerleri Türkiye’ye bıraktı(Hatay hariç) ve Türkiye’yi resmen tanıyan ilk itilaf devleti oldu.
11) Sakarya Meydan savaşından sonra İtalya’da işgal ettiği yerleri boşaltarak ülkemizden çekildi.
12) Batı cephesinde Düzenli ordu birliği olan yunanlılara karşı Kuva-yı Milliye’den düzenli orduya geçildi. Çünkü; Kuva-yı Milliye düşmanı yavaşlatıyor ama durduramıyordu. Ayrıca disiplinsiz hareketleri vardı. Bu yüzden kuva-yı Milliye’den düzenli orduya geçildi.
13) Batı cephesinde 5 tane savaş meydana gelmiştir. Bunlar sırasıyla;
- A) 1.İnönü Savaşı
- B) 2. İnönü Savaşı
- C) Kütahya Eskişehir Savaşı ( Kaybettiğimiz tek savaş)
- D) Sakarya Meydan Savaşı
- E) Büyük Taarruz Savaşı( Başkomutanlık Meydan Savaşı)
14) 6 11 Ocak 1921 yılında 1. İNÖNÜ SAVAŞI yapıldı.
15) Yunanlıların amacı Ankara’yı ele geçirmek, TBMM’yi dağıtmak, Sevr’i kabul ettirmek ve düzenli ordu güçlenmeden yok etmekti.
16) Batı cephesi komutanı Albay İsmet paşa Yunanlıları yendi. Böylece; Düzenli orduya duyulan güven ve katılım arttı, TBMM’nin saygınlığı arttı, İsmet Paşa Generalliğe yükseltildi, kurtuluş savaşının kazanılacağına olan inanç arttı.
17) 1. İNÖNÜ SAVAŞI’nın kazanılmasının diğer ulusal ve uluslar arası sonuçları şunlar oldu;
NOT: 1. İnönü Savaşı sonuçları MİLAT olarak kodlanabilir.
–Moskova antlaşması Rusya ile yapıldı
–İstiklal Marşı 12 Mart 1921’de kabul edildi
–Londra konferansına TBMM’de çağırıldı
–Afganistan’la dostluk antlaşması yapıldı
-Teşkilat-ı Esasiye Anayasası kabul edildi
18) Yeni Türk devletini ve Misak-ı Milli’yi tanıyan ilk büyük Avrupalı devlet Moskova Antlaşması ile Sovyet Rusya olmuştur.
19) 12 Mart 1921’de yapılan bir yarışma ile İstiklal Marşı kabul edildi.
20) Türk Devletine yeni bir antlaşma sunmak ve Yunanlılara zaman kazandırmak için Londra Konferansı toplandı. TBMM bu konferansa Misak-ı Milliyi duyurmak, barıştan yana olduğunu belirtmek, Türklerin gerçek temsilcisinin TBMM olduğunu kanıtlamak için katılmıştır. Bu konferansla TBMM’nin varlığı itilaf devletleri tarafından ilk kez tanındı.
21) TBMM’ yi tanıyan ilk İslam devleti Afganistan olmuştur.
22) Yeni Türk devletinin ilk anayasası 1921 yani Teşkilat-ı Esasiye Kanunudur.
23) 1. İnönü savaşından sonra meydana gelen bu siyasi olaylardan şu sonucu çıkarabiliriz. Askeri başarılar beraberinde siyasi zaferler getirmiştir.
24) 26 Mart- 1 Nisan 1921 yılında 2. İnönü Savaşı yapıldı.
25) Yunanlılar yine TBMM’yi dağıtmak, Ankara’yı ele geçirmek, Sevr’i kabul ettirmek ve 1. İnönü yenilgisini unutturmak için saldırıya geçti.
26) Bu savaşı da düzenli ordu kazandı Mustafa Kemal, İsmet Paşa’ya şu telgrafı çekerek tebrik etti. ” siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makus(kötü) talihini de yendiniz.”
27) 2.İnönü Savaşından sonra İtalya ülkemizi boşaltmaya karar verdi, Fransa ise TBMM ile görüşme teklifinde bulundu. Ancak Kütahya-Eskişehir savaşı kaybedilince İtalya boşaltmayı yavaşlattı Fransa ise TBMM ile görüşmeleri kesti.
28) 10-25 Temmuz 1921 tarihinde Kütahya-Eskişehir savaşı yapıldı.
29) Bu savaşta Yunanlıların amacı yine aynı olmakla birlikte 1. ve 2. İnönü yenilgisinin intikamını almak ve tekrar İngilizlerin güvenini kazanmaktı.
30) Silah, cephane ve ikmal yetersizliği sebebiyle ordumuz tamamen yok olmamak için Sakarya nehrinin doğusuna çekildi.
31) Bu savaş kurtuluş savaşında kaybettiğimiz ilk ve tek savaştır.
32) Savaş devam ederken Ankara’da daha önce planlanmış olan MAARİF(EĞİTİM) KONGRESİ yapıldı. Mustafa Kemal cepheden gelerek katıldı. Bu durum eğitime verilen önemi gösterir.
33) Savaş sonunda TBMM’nin tüm yetkilerini içeren “BAŞKOMUTANLIK YASASI” çıkarıldı ve meclis’in yetkileri 3 ay süreyle Mustafa Kemal’e verildi. Bu uygulamada amaç hızlı karar alıp uygulamaktır.
34) Mustafa Kemal Başkomutan olarak Türk ordusunun başına geçti. Başkomutan olarak ordunun ihtiyaçlarını karşılamak için “TEKALİF-İ MİLLİYE EMİRLERİNİ” yayınladı. Buna göre halkın elindeki tüm silah ve cephane, Yiyeceğin bir kısmı gibi malzemeler orduya teslim edilecekti. Emirlere uymayanlar İstiklal Mahkemelerinde yargılanacaktı.
35) Tekalif-i Milliye Emirleri ile ordunun ihtiyaçları karşılanmaya çalışıldı. Halk elinde ne var ne yok ise ordu ile paylaştı. Bu durum Türk milletinin dayanışma, yardımlaşma ve fedakarlığına güzel bir örnektir.
36) 23 Ağustos-13 Eylül 1921 yılında Sakarya Meydan Savaşı yapıldı.
37) Bu savaşta Yunanlıların amacı yine aynı olmakla birlikte Kütahya-Eskişehir zaferini daha ileriye taşımak istiyorlardı.
38) Bu savaşı bizzat Mustafa Kemal kendisi komuta etti.
39) Mustafa Kemal değişik bir savaş taktiği uygulayarak. “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır.” emrini verdi.
40) 22 gün 22 gece süren bu savaşı büyük subay ve asker kaybına rağmen Türk ordusu kazandı.
41) Sakarya Meydan Savaşı Türk ordusunun son savunma savaşıdır, bundan sonra taarruz sırası Türklerdedir.
42) Sakarya savaşından sonra TBMM ile Kafkas cumhuriyetleri( Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan) arasında Kars Antlaşması yapıldı. Bu antlaşma ile doğu sınırımız bu günkü halini aldı.
43) Sakarya Savaşından sonra Fransa ile Ankara Antlaşması yapıldı. Bu antlaşma ile Hatay’da özel bir yönetim kuruldu dili Türkçe olarak kaldı. Bu durum kültürel bağların koparılmak istenmediğini gösterir.
44) Ankara Antlaşması ile ilk kez bir İtilaf devleti yeni Türk devletinin varlığını resmen tanıdı ve Güney cephesi kapandı.
45) Sakarya Meydan Savaşından sonra Mustafa Kemal’e ” Gazilik Ve Mareşallık unvanı verildi.”
46) 26-30 Ağustos 1922 yılında Büyük Taarruz( Başkumandan Meydan Savaşı) savaşı yapıldı.
47) Sakarya Meydan savaşından sonra 1 yıl hazırlık yapıldı yeni subaylar yetiştirildi çünkü düşman tek bir taarruzla yurttan atılmak isteniyordu.
48) Yunan ordusu 30 Ağustosta büyük bir yenilgi aldı ve geri çekilmeye başladı.
49) 9 Eylül 1922 günü ordumuz İzmir’e girdi. 18 eylül tarihinde Batı Anadolu düşman işgalinden temizlendi.
50) Yunanlılar ateşkes istemek zorunda kaldı ve 11 Ekim 1922 yılında MUDANYA ATEŞKES ANTLANMASI imzalandı.
51) Bu ateşkes antlaşması ile silahlı savaş dönemi sona erdi ve Lozan Barış Antlaşması görüşmeleri başladı.
52) İstanbul, Boğazlar ve Doğu Trakya savaş yapılmadan kurtarıldı.
53) İtilaf Devletleri yeni Türk Devletini resmen tanıdı.
54) Mudanya Ateşkes Antlaşması ile Kurtuluş Savaşının askeri kısmı sona erdi siyasi kısmı başladı.
55) Barış antlaşması görüşmeleri tarafsız bir ülke olan İsviçre’nin LOZAN kentinde yapıldı.
56) Lozan görüşmelerine hem İstanbul hükümeti hem de TBMM beraber çağırıldı. İki hükümeti birbirine düşürmek istiyorlardı ancak; TBMM 1 kasım 1922 yılında saltanatı kaldırdı.
57) Lozan’a gidecek heyetin başında İsmet Paşa olacaktı: Mustafa Kemal giden heyetten üç konuda kesinlikle taviz vermemelerini istedi. Bunlar; Doğuda bir Ermeni devleti kurma, Kapitülasyonlar ve tam bağımsızlıktı.
58) Uzun tartışmalar sonucunda 24 Temmuz 1923 tarihinde LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI imzalandı.
59) Lozan Barış Antlaşmasına göre; Kapitülasyonlar kaldırıldı, Yunanistan KARAAĞAÇ’I savaş tazminatı olarak vermeyi kabul etti, Boğazlarda “Boğazlar Komisyonu” kurulacaktı ancak bu komisyonun başkanı Türk olacaktı, Türkiye’de yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edildi, Musul sorunu daha sonraya bırakıldı. Bu antlaşma ile yeni kurulan Türk devletinin varlığı kabul edildi.
60) Kurtuluş savaşını anlatan önemli kitaplar şunlardır: Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU- Yaban, Halide Edip ADIVAR-Ateşten Gömlek, Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU- Ankara, Halide Edip ADIVAR-Türk’ün Ateşle İmtihanı, Falih Rıfkı ATAY- Çankaya, Rıfat ILGAZ- Halime Kaptan, Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU-Milli Savaş Hikayeleri, Tarık BUĞRA-Küçük Ağa
61) Kurtuluş savaşını anlatan resimler: Hikmet ONAT-siperde mektup okuyan askerler, Ali ÇELEBİ- Yaralı asker tablosu, İbrahim ÇALLI-Zeybekler.
Fazlı Safi