St. Bartholomeus Kilisesi – Van
Başkale İlçesi’ne bağlı Albayrak Köyü’nde bulunmaktadır. Büyük Zap Vadisi’ne bakan bir tepe üzerine kurulmuş olan kilise ve jamatun aynı tarihte yapılmıştır. En yaygın inanışa göre kilise Saint Bartholomeus’un mezarı üzerine 4’ncü yüzyılda inşa edilmiştir. Manastırla ilgili referans bilgilerden yola çıkarak Kilise ve jamatununun 13’ncü yüzyıl sonu ve 14’ncü yüzyıl başında inşa edildiği kabul edilmektedir.
1457 tarihli el yazması kitabın kolofonuna göre yapılar Başpapaz Kirakos tarafından dekore edilmiştir.
Kilise ve jamatunun, Katogikos Philippe’nin desteği ile Vardapet Kirakos’un piskoposluğu zamanında, Osmanlı Devleti’ne bağlı Hakkari Beyi Hüsrev Şerif’in yönetimi altında 1651 yılında onarım geçirdiği kaynaklarda belirtilmektedir. Günümüze gelebilen kilise ve jamatunu 17’nci ve 18’nci yüzyıla tarihlendirilmektedir. Manastır ve yapılar 1966 depreminde büyük hasar görmüştür.
St. Bartholomeus Kilisesi, doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen bir alana oturmaktadır. Batı cephenin ortasında anıtsal bir giriş yer almaktadır. Üstten sivri kemerli bir alınlıkla vurgulanmış olan portal, dikdörtgen çerçeve içerisinde, köşelerden sütuncelerle sınırlandırılmış, sivri kemerli bir girinti teşkil etmektedir. Bunun ortasında basık kemerli kapı açıklığı bulunmaktadır. Asıl portal girintisinin alınlık kısmında iki süvarinin mücadelesi kabartma olarak verilmiştir. Üstteki alınlıkta ise, tanrı ve melekler tasvir edilmiştir. Tanrı, altı meleğin taşıdığı bir tahtta oturur vaziyette verilmiştir. Ayrıca Tanrı’nın omuzlarında güvercinler, ayaklarının altında aslan figürleri bulunmaktadır.
Kare planlı jamatun, yanlardan karşılıkla atılmış dört kemer üzerine oturan çapraz tonozla örtülmüştür. Kemerler dışındaki örtü günümüzde yıkılmış durumdadır. Buradan bir kapı vasıtasıyla geçilen Kilise, merkezi kubbeli ve haç planlıdır. Doğudaki apsis beş kemerli olup, yanlarında papaz hücreleri yer almaktadır. Merkezi kubbe ve haç kollarının örtüleri yıkılmış olup, dıştan yüksek bir kasnak ve konik bir külahla vurgulandığı eski resimlerden anlaşılmaktadır. Yapının tamamında düzgün kesme taş malzeme kullanılmıştır.
Kiliseyle jamatun kısmının bütün olarak ele alınması yanında, batı cephedeki portalde yer alan figürlü plastik, yapının önemli yanlarını oluşturmaktadır.
Kaynak: Van İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Yalçın Karaca, Doğu Anadolu Bölgesi Hıristiyan Dini Mimarisinde Jamatun Yapıları I
