Paralel ile Enlem Arasındaki Fark Nedir?

Paralel Nedir?

Ekvator’a paralel şekilde kuzey ve güney yönlerde kutuplara kadar birer derece aralıklarla çizilen dairelere paralel adı verilir.

Paralel Dairelerin Özellikleri Nelerdir?

• Dünya üzerine çizilebilecek en uzun çember Ekvator’dur. Ekvator ile eş uzunlukta başka bir çember çizilemez. Çünkü, Dünya’nın şekli tam küre değil kutuplardan basık ekvatordan şişkin, geoittir.
• Ekvator çemberi Dünya’nın tam orta noktası ve kutuplara eşit uzaklıktaki çemberdir. Bu nedenle başlangıç paraleli olarak kabul edilir. Ekvatorun yeri Dünya’nın şekli ile ortaya çıkmıştır.
• Ekvator’dan itibaren birer derece aralıklarla ve Ekvator’a paralel çemberler yerleştirildiğinde Dünya üzerindeki bu çizimlerin adına paralel daireleri adı verilir.
• Ekvator en uzun paralel dairesidir.
• Ekvator dünyayı kuzey ve güney olmak üzere iki eşit yarıküreye ayırır. Paraleller doğu batı yönlüdür.
• Kutuplara doğru ilerledikçe paralel dairelerin boyu kısılır. Hatta, kutupta 90. paraleller nokta halini alır. Bunlara kuzey kutup noktası ve güney kutup noktası denir.
• Ekvator sıfır numaralı paralel dairesini oluşturur.
• Paraleller birer derece aralıklarla çizilir. 90 kuzeyde, 90 güneyde olmak üzere toplam 180 paralel mevcuttur.
• Kuzeydeki paralellere “Kuzey Parallelleri”, güneydekilere ise “Güney Paralelleri” adı verilir.
• Ardışık iki paralel arasındaki (kuş uçuşu) mesafe Dünya’nın her yerinde 111 kilometredir.
• Ekvator uzunluğu 40.076,4 kilometredir. Yani, Dünya Ekvator’da 24 saatte 40.000 kilometre mesafe alır.

Enlem Nedir?

Enlem, ilgili konumun Ekvator’a olan uzaklığının açısal ifadesidir.

Dünya üzerinde yer alan herhangi bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının derece dakika saniye, yani açı cinsinden veren / ölçen adına enlem ismi verilmektedir.

Ekvator’un enlemi tanım gereği 0° dir.

Diyelim ki bir A noktası 40 derece kuzey paraleli üzerinde ise A noktasının enlemi 40 derece kuzey enlemidir, yani “bu noktanın Ekvator’a uzaklığı 40 derecedir” denir.

Bir noktanın Güneş ışınlarını alma açısı enlemine bağlıdır. Güneş ışınlarının geliş açısı enleme göre değişir. Sıcaklık da bu nedenle enleme göre değişiklik gösterir. Ekvator’dan kutuplara doğru gittikçe Güneş’in geliş açısı azalır, sıcaklık ortalaması düşer.

Cisimlerin gölge boyu da enleme bağlıdır. Yatak düzleme dik yerleştirilmiş bir cisim, Güneş ışınını tam 90 derece ile alırsa cismin gölgesi oluşmaz. Eğer bu cisim Güneş’i 45-90 derece arasında alırsa, gölge oluşur, ancak gölgenin boyu cismin boyuna göre daha kısa bir gölge oluşur. Güneş’in gelme açısı tam 45 derece olduğunda cismin boyu ile gölgesinin boyu aynıdır. Açı küçülüp 45 derecenin altına inerse gölge boyu uzamaya başlar ve gölge boyu cismin boyundan uzun olur. Güneş ışınlarının gelme açısıyla cisimlerin gölgelerinin boyu ters orantılıdır. Cisimlerin gölge boyları kutuplara doğru gittikçe uzar (Güneş ışınlarının geliş açısı ekvatorda kutuplardan daha fazladır).

Çizgisel hız kutuplara doğru azaldığı için şafak (gün doğumu) ve gurup (gün batımı) süreleri kutuplara gidildikçe uzar. Yani, enlem arttıkça gün doğum ve batım süreleri artar.

Dünyanın şekli tam yuvarlak olmadığı için enleme göre yerçekimi de değişir. Dünya’nın ekvatordaki yarı çapı 6378 kilometredir. Dünya’nın kutup yarı çapı ise 6357 kilometredir. Kutup noktası Dünya’nın merkezine Ekvator’a göre 21 kilometre daha yakındır. Kutup noktası merkeze daha yakın olduğu için yerçekim kutup noktalarında daha fazla hissedilir.