Kavram Haritası
5.3.1. Kavram Haritası
Kavramları ve onların nasıl bir hiyerarşide yer aldığını gösteren, birçok bilgiyi aynı anda ve başarıyla öğreten alternatif ölçme değerlendirme araçlarından biridir (Miles ve Huberman, 1994). Kavram haritaları, önermeler biçiminde kavramlar arasındaki anlamlı ilişkileri temsil etmeyi amaçlamaktadır. Önermeler, anlamsal bir bi- rimdeki kelimelerle birbirine bağlanan iki veya daha fazla kavram etiketidir. Aslında kavramlar arası ilişkilerin kavram haritaları üzerinden görülmesi kavramların zihinde birbirleriyle ilişkili bir biçimde içselleştirilmesiyle de uyumlu olduğunu gösterir. Bu bakımdan gerek kavramların edinimi gerekse kavramlar arası ilişkilerin öğ- renilmesinde kavramlar zihinde birbirlerinden bağımsız durumda değildir.
Kavram haritaları yönteminde öğrenenlerin kendi kavramlarını ifade etmelerine imkân sağlandığı için öğre- nilecek kavramlarla önceki kavramlar arasındaki bağlantı etkin şekilde sağlanır. Bu şekilde öğrenilecek bilgi öğrenenler açısından anlamlı hâle gelir ve kavramlar arası ilişkilerin görülmesiyle yine öğrenme kavramsal bir dönüşümle sonuçlanarak yeni bilişsel yapıların gelişmesine katkı sağlar.
Kavram haritalarının hazırlanıp yapılandırılması öğrenci ve öğretmen tarafından yapılabilir. Öğrencinin ha- zırladığı kavram haritası öğretmene, öğrenmenin öğrencide nasıl yapılandırıldığı, konunun anlaşılma düzeyi ve biçimi hakkında fikir verirken öğretmen tarafından yapılandırılan kavram haritaları öğrencilerin, kavramlar arası ilişkileri somutlaştırmalarında, bilginin doğasını keşfetmelerinde önemli bir role sahiptir. Öğrenci açısın- dan bakıldığında kavram haritası sayesinde bilgi eksikliği veya yanlışlığının nerede olduğunun tespiti müm- kündür. Öğrenci gelişiminin takibi açısından da önemli bir unsur olarak kullanılan haritalar, öğrenmenin kalıcı hâle gelmesinde de etkili bir role sahiptir.
5.3.1.1. Kavram Haritasının Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Kavram haritaları, bağlantılar, şekiller ve çizgiler içermeleri nedeniyle nadiren de olsa öğrencilerde kafa karı- şıklığına yol açabilmektedir. Kavram haritaları, iyi yapılandırılmadığında yeterince anlaşılamamış olabilmekte ve bu da yanlış anlamalara veya yanlış öğrenmelere neden olabilmektedir. Kalabalık sınıf ortamları ve her konuda kavram haritasını uygulamanın zorluğu gibi durumlarda öğretmenin farklı stratejiler geliştirmesi bek- lenmektedir.
5.3.1.2. Kavram Haritasının Uygulanmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Kavram haritaları, bilgiyi düzenlemek ve simgeleştirmek için geliştirilmiş bir yöntemdir. Kavramlar kutulara yazılarak birbirleri ile olan ilişkileri doğrultusunda bağlantıları, çizgilerle belirtilir. İki kavram arasındaki ilişki- nin yönüne göre bu çizgilerin ok yönü de belirlenir. Öğrenci bu kavram haritasına bakarak kavramların düzeni doğrultusunda kavramı tanımlar, isimlendirmede hata varsa gerekli düzeltmeyi yapmak üzere bunu bildirir. Kavramlar için isimlendirme genellikle bir kelimeden oluşur, nadir olarak bu bir simge de olabilir. Seçilen ke- lime ya da simge, kavramı tam olarak ifade etmelidir. Her kavram iki ya da daha fazla kavramla bağlantı içinde olmalıdır. Bağlantılarda iki kavramın birbiriyle ilişkisini ifade eden bir bağlaç kullanılır. Birbiriyle ilişkili iki kavram bu bağlaç yardımıyla bir “önerme” oluşturur.