5 Ağustos 1921 Başkomutanlık Yasası

[erkanisanmaz]

Kütahya-Eskişehir Savaşlarında Türk ordusunun Sakarya’nın doğusuna çekilmesi bir anda olumsuz düşüncelere neden oldu. TBMM’de büyük bir bunalım ortaya çıktı. Bu gelişmelerden Mustafa Kemal Paşa sorumlu tutuluyordu. Saldırılar sırasında ordunun başında bulunmadığı, Ankara’da kaldığı, askeri işlerle ilgilenmediği iddia ediliyordu. Ümitsizliğe düşen pek çok kişi:

• Düzenli ordunun kaldırılıp Kuvay-ı Milliye’ye dönülmesini istiyorlardı.
• TBMM’nin Ankara’dan Kayseri’ye taşınması gerektiğini ileri sürüyorlardı.
• Mustafa Kemal Paşa’nın bizzat ordunun başına geçmesini teklif ediyorlardı.

Mustafa Kemal Paşa, kendisinin başarılı olması isteniyorsa geçici olarak olağanüstü yetkiler verilmesi gerektiğini düşünüyordu. Alınan kararların hemen uygulanması ancak böyle mümkün olabilirdi.
TBMM, sahip olduğu yetkileri şahsında toplamak ve meclis adına uygulamak üzere Mustafa Kemal Paşa’ya üç ay süreyle başkomutanlık yetkisi veren kanunu kabul etti (5 Ağustos 1921).

Başkomutanlık Kanunu’nun çıkarılmasıyla Mustafa Kemal Paşa;

1. TBMM’ye ait olan “yasama ve yürütme” yetkilerini doğrudan kullanmaya başladı.
2. İstiklal Mahkemelerinin de kendisine bağlanmasıyla “yargı” yetkisine de sahip oldu.
3. Erzurum Kongresi’nde askerlik mesleğinden ayrılan M. Kemal Paşa milli irade ile başkomutan oldu.

Başkomutanlık Kanunu’nda “Başkomutan, maddi ve manevi gücünü büyük ölçüde artırmak ve yönetimi bir kat daha sağlamlaştırmak için TBMM’nin bununla ilgili yetkisini meclis adına fiili olarak kullanabilir” denilmiştir.

Bu durum Mustafa Kemal Paşa’ya devlet işlerinde tek başına hareket edebilme gücünü sağlamıştır.

Mustafa Kemal Paşa’nın bu kadar geniş yetkileri üstlenmesinin nedeni olağanüstü dönemde çabuk karar almak ve uygulamak içindir.

Birkaç kez uzatılan görev, Temmuz 1922’de süresiz olarak uzatılmıştır. Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı seçilinceye kadar bu görevde kalmıştır. Yapılan ilk icraat ordunun ihtiyaçlarının karşılanması olmuştur.

Not

Başkomutanlık yasası demokratik bir uygulama olmamakla beraber kabul edilme nedeni; savaşın zor şartları altında alınacak kararlara ve bu kararları uygulanmasına hız kazandırmaktır.