KB2.10. Çıkarım Yapma (SB.5.4.2)

KB2.6. Bilgi Toplama (SB.5.4.4)

SB.5.4.2. Toplum düzenine etkisi bakımından etkin vatandaş olmanın önemine yönelik çıkarımda bulunabilme
a) Etkin vatandaş olmanın önemine ilişkin varsayımda bulunur.
b) Etkin vatandaşın sahip olması gereken özellikleri listeler.
c) Etkin olan ve olmayan vatandaş özelliklerini karşılaştırır.
ç) Etkin vatandaş davranışlarının toplum düzenine etkisine yönelik tahminlerde bulunur.
d) Etkin vatandaş olmanın önemini toplum düzeni açısından değerlendirir.

SB.5.4.3. Temel insan hak ve sorumluluklarının önemini sorgulayabilme
a) Temel insan hak ve sorumluluklarının önemine yönelik merak ettiği konuları tanımlar.
b) Toplumsal hayatta insan hak ve sorumluluklarının önemine yönelik 5N1K tekniği kullanılarak sorular sorar.
c) Temel insan hak ve sorumluluklarının önemine ilişkin bilgi toplar.
ç) Temel insan hak ve sorumluluklarının önemine ilişkin topladığı bilgilerin doğruluğunu değerlendirir.

SB.5.4.4. Bir ihtiyaç hâlinde veya sorun karşısında başvuru yapılabilecek kurumlar hakkında bilgi toplayabilme
a) Bir ihtiyaç hâlinde veya sorun karşısında başvuru yapılabilecek kurumlar hakkında bilgi toplayabileceği kaynakları belirler.
b) Belirlediği kaynaklardan ihtiyaç hâlinde veya sorun karşısında başvuru yapılabilecek kurumlar hakkındaki bilgileri bulur.
c) Belirlediği kaynaklardan ihtiyaç hâlinde veya sorun karşısında başvuru yapılabilecek kurumlar hakkında ulaştığı bilgileri doğrular.
ç) Belirlediği kaynaklardan ihtiyaç hâlinde veya sorun karşısında başvuru yapılabilecek kurumlar hakkında ulaştığı bilgileri kaydeder.

Öğrencilere “etkin vatandaş” denilince ne anladıkları sorulur.

Öğrencilere, temel hak ve sorumluklarla ilgili açık uçlu sorular sorulur.

Öğrencilerden çevresinde yaşadıkları sorunlara yönelik örnekler vermeleri istenir ve öğrencilere bu sorunların çözümü için neler yapabilecekleri sorulur.

29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nda yapılan etkinliklere örnekler verilir.

Günlük hayatta karşılaşabileceği örnek olaylar verilerek etkin vatandaşın  bu olaylar karşısında nasıl davranması gerektiği sorulur.

Salgın döneminde hangi sorumluluklarını yerine getirdikleri/getiremedikleri ve hangi haklarını kullandıkları/kullanamadıkları yönünde geçmiş yaşantılar paylaşılır.

Bireylerin evde, okulda, yaşadıkları ilde üzerine düşen sorumluluklarından hareketle sorumluluklar yerine getirilmediğinde ortaya çıkabilecek sorunlar hakkında tahminler yürütmeleri sağlanır.

Sınıfta, okulda, mahallede, yolda yürürken, seyahat ederken, tatil yaparken vb. gözlemlenen ya da yaşanan bir sorun karşısında kime veya hangi kuruma başvurulabileceği hakkında sorular sorulur. Sorunun çözümünde takip edilecek yollar ve yapılması gereken işlemlere dair akış çizelgeleri oluşturulur.

Cumhuriyet ve demokrasi kavramlarının yazılı olduğu kartlar öğrencilere sırasıyla dağıtılarak kelime ilişkilendirme testi uygulanır. Kartlara yazılan sözcükler “cumhuriyet ile ilgili olanlar” ve “demokrasi ile ilgili olanlar” şeklinde sınıflandırılır. Yapılan sınıflandırmadan hareketle öğrencilerden cumhuriyet ve demokrasi kavramları arasındaki ilişkiyi gösteren yazılı veya görsel bir ürün tasarlamaları istenir (E3.3). 

SB.5.4.2
Vatandaş kavramı açıklanarak vatandaşlık okuryazarlık becerisi üzerinde durulur (OB6). Öğrencilerden etkin vatandaş olmanın toplumsal hayattaki önemine ilişkin varsayımlarda bulunmaları ve düşüncelerini sözlü olarak ifade etmeleri sağlanır.

Verilen yazılı ve görsel kaynaklardan etkin vatandaşlık kavram ve özellikleri incelenir (OB1,OB4), dijital kaynaklardan da faydalanılabilir (OB2). Öğrencilerden verilen kaynakları inceleyerek etkin vatandaşın özelliklerine ilişkin bilgileri listelemeleri istenir (E2.2).

Etkin olan ve olmayan vatandaş davranışlarını karşılaştırmaları, konuya ilişkin görüşlerini sözlü ve yazılı olarak ifade etmeleri sağlanır. Toplumsal sorunlara ilişkin örnek durum kartları verilerek bu durumda etkin olan ve olmayan vatandaş olarak nitelendirilebilecek bireylerin neler yapabilecekleri ile ilgili “Siz olsaydınız ne yapardınız?” eğitsel oyunu oynanır (E2.5). Öğrencilerin özgün fikirler öne sürmesi teşvik edilir (E3.11). Oyun sonunda vatandaşların sorumluluk değerine sahip olması ve topluma karşı görevlerini yerine getirmesinin toplumsal düzeni sürdürmek açısından önemi tartışılır (D16.2, SDB2.3, OB6). Eğitsel oyun süreci gözlem formu, derecelendirme ölçeği veya kontrol listesi kullanılarak değerlendirilebilir.

Günlük hayatta karşılaşılan durumlardan hareketle etkin vatandaş davranışlarının toplum düzenine etkisine yönelik tahminlerde bulunmaları istenir. Öğrencilerin tahminleri sınıf tahtasına listelenir.

Tahminler sınıfça tartışılarak etkin vatandaş olmanın önemi toplumsal düzen açısından değerlendirilir (SDB2.1). Bu süreç kısa cevaplı veya açık uçlu sorularla oluşturulmuş çalışma yaprakları ile değerlendirilebilir.

SB.5.4.3
Temel insan hak ve sorumlulukları ile ilgili örnek olaylar ve görseller öğrenciler tarafından incelenir, yaptıkları incelemeden hareketle, temel insan hak ve sorumluluklarının önemine ilişkin merak ettikleri konuları tanımlamaları istenir (E1.1).

Öğrencilerden tanımladıkları konulardan hareketle 5N1K tekniğini kullanarak temel insan hak ve sorumluluklarının önemine (OB6) yönelik sorular hazırlamaları istenir.

Belirlenen sorulardan yola çıkarak temel insan hak ve sorumluluklarının önemine ilişkin verilen yazılı ve görsel kaynaklardan bilgi toplamaları sağlanır (OB1, OB4, SDB2.2). Dijital kaynaklardan da faydalanılır. Her insanın temel hak ve özgürlüklere sahip olduğu ve hak ve özgürlüklerden yararlanırken diğer insanların haklarının gözetilmesi gerektiği de adalet değeri kapsamında vurgulanır (D1.1).

Kaynaklardan toplanan bilgiler öğrenciler tarafından sınıfa sunulur. Sunumlar sırasında verilen bilgilerin grup tartışması ve öğretmen geri bildirimleri ile doğrulanması sağlanır. Öğrencilerin topladıkları bilgilere dayanarak temel insan hak ve sorumluluklarının önemine yönelik çıkarım yapmaları sağlanır. İstasyon tekniği kullanılarak yapılan çıkarımların yazılı ve görsel olarak sunulması sağlanır (SDB2.2). Bu süreç kontrol listesi veya gözlem formu ile değerlendirilebilir.

SB.5.4.4
Beyin fırtınası tekniği kullanılarak öğrencilerden muhtarlık, belediye, kaymakamlık veya STK ile iş birliği yapılarak giderilebilecek (okul bahçesinde ve okul yolunda güvenlik için konulması gereken tabelalar, kasisler, mahallenin güzelleştirilmesi ve temizliği, ihtiyaç sahiplerine yardım etme, sahipsiz hayvanlar ile ilgili beslenme, barınma ve güvenlik önlemleri vb.) ihtiyaç veya sorunları belirlemeleri istenir ve bu ihtiyaç ve sorunlar listelenir. Öğrencilerden listedeki sorun veya ihtiyaçlardan birini seçmeleri istenir. Belirlenen sorunların giderilmesinde toplumsal dayanışma ile bireysel davranış ve tutumların önemli olduğu vurgulanarak yardımseverlik (D20.2) ve duyarlılık (D5.2) değerleri üzerinde durulur. Seçilen ihtiyacın giderilmesi veya sorunun çözüm yolları hakkında bilgi toplaması için başvurabilecekleri yazılı, görsel veya dijital kaynakları belirlemeleri istenir (SDB1.2, OB1, OB2, OB4). 

İhtiyacın/sorunun çözümü için başvurulabilecek kurum ve kuruluşlar, başvuru ve çözüm yolları ile ilgili bilgi toplamak üzere belirlenen kaynaklar ve örnek dilekçeler incelenir. Yakın çevrelerinden başlayarak toplumsal sorunların çözümünde üstelenebilecekleri bireysel sorumluluklar (E2.2) hakkında görüşler alınarak sorumluluk değeri açıklanır (D16.2). Öğrencilere seçtikleri sorunun çözümü için ilgili kuruma dilekçe yazmaları konusunda rehberlik edilir.

Toplumsal sorunlara ve çözüm yollarına ilişkin kaynaklardan elde edilen bilgiler büyük grup tartışması tekniği uygulanarak güncellik ve bilimsellik açısından değerlendirilir (OB6, E3.10, SDB2.1).

Tartışma sonuçlarından hareketle ihtiyaçlar veya sorunlar, başvurulabilecek kurum ve kuruluşlar, başvuru yolları ile ilgili tablo veya listeler oluşturulur. Bu tabloların performans görevi olarak bilgi kartları, afiş veya postere dönüştürülerek sergilenmesi sağlanır (E3.3). Oluşturulan ürünler bütüncül dereceli puanlama anahtarı ile değerlendirilebilir.

Öğrencilerden dijital uygulamalar kullanarak cumhuriyetin temel niteliklerinden biriyle ilgili bir ağ günlüğü yazısı hazırlamaları istenebilir. Hazırlanan çalışmalar dijital uygulamalar aracılığıyla paylaşılarak bütün sınıfın katkıda bulunacağı hâle getirilebilir. Teknolojik imkânların yetersizliği durumunda bu etkinlik gazete köşe yazısı yazma, manşet haber oluşturma, ders notu veya konuşma metni şeklinde yazma ve paylaşma etkinliğine dönüştürülebilir.

Aktif, pasif, duyarlı ve duyarsız vatandaş ile ilgili rol kartları, ben kimim, nesi var gibi eğitsel oyunlar oynanabilir. Dilek ve şikâyet kutusu tasarımları yapılabilir, oluşturulan kutular okulun belirli yerlerine konulabilir.

Temel hak ve özgürlükler ile ilgili serbest kürsü etkinliği yapılabilir. Bu etkinlikte öğrenciler kendi seçtikleri bir hak veya sorumluluk ile ilgili yaptıkları araştırma sonuçlarını akranları ile paylaşır.

Öğrencilerden düşünce ve ifade özgürlüğü, özel hayatın gizliliği, seçme ve seçilme hakkı, eğitim ve öğretim hakkı gibi toplumsal hayattaki haklarla ilgili kartlar oluşturmaları istenebilir. Kartlar kullanılarak oyunlar oynanabilir, doğaçlamalar yapılabilir. Bir ihtiyaç hâlinde veya sorun karşısında başvuru yapılabilecek bir kurumun tanıtım broşürü tasarımı yapılabilir, reklam filmi senaryosu yazmaları istenebilir.

Etkin vatandaşın devlete ve topluma karşı sorumlulukları ile ilgili görsel okuma ve eşleştirme etkinliklerinin yer aldığı çalışma yaprakları kullanılabilir.

Temel hak ve sorumlulukların önemine ilişkin hikâyeler anlatılabilir, canlandırılabilir.

İhtiyaç hâlinde veya sorunlar karşısında başvuru yapabileceği kurumlar hakkında hazırlanmış kart oyunları oynanabilir. Başvuru yapılabilecek kurumların genel ağ siteleri incelenebilir.