Çal Kayı Pazarı Camii – Denizli

“Kayı” adını taşıyan bu pazar, Kütahya sancağının Şeyhlu kazasında bulunmakta idi. Muhtemelen XIII. yüzyılda Selçuklu-Bizans hududunu teşkil eden Menderes nehrinin geçit yerinde oluşmaya başlayan bu pazar, XIV. yüzyıldan sonra faaliyette olmalıdır. XVI. yy tarihlerinde adı orta büyüklükteki bir pazar olarak geçmektedir. Günümüzde bu pazarın yeri, sadece minaresiyle belli olmaktadır. Kayı pazarı, XVII-XVIII yüzyıllarda gittikçe gelişmiş, pazar yerine yeni yapılar inşa edilmiş, bunlar için vakıflar tesis edilmiştir. XIX. yy sonlarında ise, Kayı adı kaynaklara Kayı pazarı adıyla geçmiştir.

Kayı pazarı, XX. yüzyılın ilk yarısında Çal ilçe merkezi olan Demirciköy’e taşınmıştır. Bununla birlikte pazartesileri kurulan pazarın adı, Kayı Pazarı diye anılmaya 1940’lara kadar devam etmiştir. B. Menderes üzerindeki bir köprü başının sağ-doğu kıyısındadır. Menderes’in sol tarafı ise Çal-toprak veya Çökelez dağ sıralarıdır. Bu özelliği ile Kayı Pazarı, Denizli vilayeti içindeki tarihî köprü başı pazarlarının dikkati çeken bir örneğidir. Pazarın kurulduğu yerinin coğrafyası, XI-XIII yüzyıllar arasındaki yörenin Türk fetihleri dönemine kadar gidebilecek özellikler içermektedir.

XVI. yüzyıldaki Osmanlı kayıtlarına göre Kütahya Sancağının Şeyhlü Kazası olan yöredeki belli başlı pazarlar. Şeyhlü/Işıklı, Kavak ve Kayı’dır Doğudan batıya uzanan bu pazarlardan son ikisi B. Menderes üzerindeki geçişleri sağlayan köprülerle de yakından ilişkilidir. Pazarın adının Kayı olması, bu yöredeki Türklerin çoğunluğu Kayı boyundan olmaları ile alakalı olabilir. Çünkü bu yöredeki boylar arasında Kayı’ların varlığı ve etkinliği Faruk Sümer’in araştırmalarından da öğrenilebilmektedir. Büyük ve kalabalık bir Kayı yoğunluğu muhakkak ki pazarın böyle bir adla anılmasında etkili olmuştur. Pazarın adı olan Kayı isminin ne kadar geriye gittiğine dair bilinenler sınırlıdır. En erken olarak XV. yüzyılın ikinci yarısı bilinmektedir. Ancak bu pazarla ilgili olarak yörenin muhtemelen fetih tarihi olan XII yüzyıl sonlarından ve XIII yüzyıldan herhangi bir kayıt bulunmamaktadır.

Kaynak: Denizli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü