4.ÜNİTE: ATATÜRKÇÜLÜK VE ÇAĞDAŞLAŞAN TÜRKİYE ÖZETİ

1) 6 tane Atatürk ilkesi vardır. Bunlar; Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik ve İnkılapçılık.

2) Atatürk ilkelerinin ortak özellikleri şunlardır; Akılcı ve Bilimseldir, Hak ve Hürriyetleri koruyucudur, Evrensel ve barışçıdır, Taklitçi değildir, Kabul edilmesinde dış baskı ve zorlama yoktur, Milli Egemenlik ve bağımsızlığa dayanır, Türk milletinin ihtiyaçlarından doğmuştur, Kaynağı Türk milli kültürüdür, Birbiriyle uyumlu ve tamamlayıcıdır, Uygulamaya yansımıştır, Gerçekçi ve Laiktir.

3) Millet egemenliğine dayalı yönetim şekline Cumhuriyet denir. Cumhuriyeti yaşam biçimi olarak benimsemekse Cumhuriyetçiliktir.

4) Cumhuriyetçilikle bağlantılı yapılan İnkılaplar şunlardır;

– Saltanatın kaldırılması        -Cumhuriyetin ilanı

-TBMM’nin açılması               -Halifeliğin kaldırılması

-Çok partili hayata geçiş denemeleri

-Kadınlara seçme seçilme hakkının verilmesi

-Ordunun siyasetten ayrılması

5) Milliyetçilik; Milletini sevmek ve onun iyiliği için çalışmaktır.

6) Milliyetçilikle bağlantılı yapılan İnkılaplar şunlardır;

-Türk tarih kurumu ve Türk dil kurumunun açılması

-Kabotaj kanunu

-İstiklal Marşının kabul edilmesi

-Kapitülasyonların kaldırılması

-Yeni Türk harflerinin yani alfabenin kabulü

-Yabancı okulların Milli Eğitim Bakanlığına bağlanması

7) Halkçılık: Toplumda herkesin kanun önünde eşit olması ve devletin halkın yararını düşünmesidir.

8) Halkçılıkla bağlantılı yapılan İnkılaplar şunlardır;

-Aşar vergisi kaldırıldı

-Türk Medeni Kanunu kabul edildi

-Soyadı kanunu kabul edildi

-Kadınlara seçme seçilme hakkının verilmesi

-Ayrıcalık belirten ” efendi, bey,ağa, paşa, hafız, hoca, ” gibi unvanlar yasaklandı.

9) Devletçilik: Özel sektörün yapamadığı yetersiz kaldığı yatırımları devletin yapmasıdır.

10) Devletçilikle bağlantılı yapılan inkılaplar şunlardır;

-Sümerbank ve ETİ  Bankası kuruldu

-Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kuruldu

-1. Beş yıllık kalkınma planı hazırlandı

-Teşviki Sanayi Kanunu çıkarıldı

11) Laiklik: Hukuk kurallarının herhangi bir dine değil akla ve bilime dayanması, İnsanların istediği dine inanabilmesidir.

12) Laiklikle bağlantılı yapılan inkılaplar şunlardır;

-Halifeliğin ve saltanatın kaldırılması

-Şeriye ve Evkaf vekaletinin kaldırılması

-Türk Medeni kanununun kabul edilmesi

-Tekke zaviye ve türbelerin kapatılması

-1928 yılında “Devletin dini İslam’dır.” maddesinin anayasadan çıkarılması.

13) İnkılapçılık: Eskiyen görevini yerine getiremeyen kurumların kaldırılıp yerine yenilerinin konması, daima ilerleme yeniyi arama kararlılığıdır.

14) İnkılapçılıkla bağlantılı yapılan İnkılaplar şunlardır;

-Şapka konunu

-Kılık kıyafet kanunu

-Yeni Türk alfabesinin kabulü

-Takvim, saat ve ölçüde değişiklik

-Hafta sonu tatilinin cuma’dan pazara alınması

15) SİYASİ ALANDA YAPILAN INKILAPLAR:

1. A) Saltanatın Kaldırılması: Saltanat yönetimi milli egemenliğe uymadığı, Lozan görüşmelerine İstanbul hükümeti de çağırıldığı için 1 Kasım 1922’de Saltanat kaldırıldı.

-Saltanat kaldırılırken ortam henüz hazır olmadığı için Halifeliğe dokunulmadı. Abdülmecit Efendi TBMM tarafından Halife seçildi.

-Saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı Devleti resmen sona erdi, egemenlik tamamen TBMM’ye geçti.

1. B) Ankara’nın Başkent oluşu: Ankara Ülkenin ortasında güvenli bir şehir olduğu için, batı cephesine yakın olduğu için, Ankara halkı kurtuluş savaşını desteklediği için, TBMM burada açıldığı için, demiryolu ve telgraf hatları olduğu için Ankara 13 Ekim 1923 yılında başkent yapıldı.
2. C) Cumhuriyetin İlanı: Saltanatın kaldırılmasıyla devlet yönetim şekli yani rejim sorunu ortaya çıktı, ayrıca hükümet kurmada sorunlar yaşanıyor “Meclis Hükümeti” sistemi sorunlara sebep oluyordu, bu yüzden 29 ekim 1923 yılında Cumhuriyet ilan edildi.

-Cumhuriyetin ilanı ile devletin adı “Türkiye Cumhuriyeti” oldu.

-Devlet başkanı “Cumhurbaşkanı” olarak belirlendi.

-Böylece devletin rejimi ve devletin adı belirlendi.

1. D) Halifeliğin Kaldırılması(3 Mart 1924): Saltanat kaldırıldığında Halifelik kaldırılmadı çünkü ortam buna hazır değildi.

-TBMM tarafından seçilen Halife  Abdülmecit Efendi devlet başkanı gibi hareket etmeye başladı, cumhuriyet karşıtı ve saltanat yanlıları halife etrafında toplanmaya başladı.

– Tüm bu sebepler üzerine 3 Mart 1924’de Halifelik kaldırıldı.

-Halifeliğin kaldırılmasıyla Milli egemenlik ve laiklik güçlendi,

1. E) Şeriye(Din) Ve Evkaf( Vakıf) Vekaleti( Bakanlık) İle Erkan-ı Harbiye Vekaletinin Kaldırılması( 3 Mart 1924)

-Şeriye Vekaleti kaldırılarak yerine Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu.

-Evkaf Vekaleti kaldırılarak yerine Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu.

-Erkan-ı Harbiye Vekaleti kaldırılarak Genel Kurmay Başkanlığı kuruldu.

1. F) 1924 Anayasasının Kabulü: 1921 yılında kabul edilen yeni Türk Devleti’nin ilk anayasası olan “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu” birçok soruna cevap vermeyen eksik bir anayasa idi bu yüzden yeni bir anayasa hazırlandı.

-1924 anayasası kabul edildi. Bu anayasa Türkiye cumhuriyetinin 2. anayasasıdır.

-Bu anayasada yapılan bazı değişiklikler şunlardır; 1928 yılında ” Devletin Dini İslam’dır”  maddesi anayasadan çıkarıldı, 1937 yılında Atatürk ilkeleri anayasaya alındı, bu anayasa en uzun süre yürürlükte kalan anayasadır.

16) HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR:

1. A) Türk Medeni Kanunu: Medeni kanun aile hayatını, ilişkilerini, evlenme boşanma gibi olayları düzenleyen kanunları içerir.

-Osmanlı devleti Mecelle adı verilen medeni kanun kullanıyordu. Bu kanun yeni Türk Devleti’nin ihtiyaçlarını karşılamıyordu bu yüzden 17 Şubat 1926 yılında Türk Medeni Kanunu İsviçre Medeni kanunu örnek alınarak oluşturuldu.

-Türk Medeni Kanunu ile kadınlara İstediği meslekte çalışma, Mirastan eşit pay alma, mahkeme şahitliğinde eşit olma, boşanma davası açma gibi haklar verildi. Ayrıca birden çok kadınla evlenme yasaklandı ve resmi nikah zorunluluğu getirildi.

NOT: Türk Medeni Kanunu ile kadınlara sosyal ve ekonomik haklar verilmiştir. Siyasi haklar verilmemiştir.

17) EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR:

1. A) Tevhid-i Tedrisat Kanunu: Osmanlı Devletinde azınlık okulları, yabancı okullar, medreseler, Avrupa tarzı eğitim veren Türk okulları gibi çeşitli okullar vardı kısacası öğretim birliği yoktu. Bu durum kültür çatışmalarına neden oluyordu.

–Tevhid-i Tedrisat kanunu(Öğretim Birliği) ile tüm okullar 3 mart 1924 yılında Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı.

-Bu kanunla birlikte karma eğitime geçildi, ilkokul zorunlu ve parasız oldu, çağdaş eğitime geçildi, kültür birliği sağlandı, tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlandığı için denetim başladı bu kanuna uymayan yabancı okullar kapatıldı.

1. B) Harf İnkılabı(1 Kasım 1928): Osmanlıca öğrenmesi zor ve bilen kişi sayısı çok az olduğu için kaldırıldı. Osmanlıca kaldırılınca yerine Latin alfabesi kabul edildi.
2. C) Millet Mektepleri açıldı: Latin alfabesi kabul edildikten sonra halka okuma yazma öğretmek için tüm yurtta eğitim seferberliği başlatıldı ve 24 Kasım 1928 yılında ” Millet Mektepleri” açıldı.
3. D) Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumunun Açılması: Türk tarihini ve dünya tarihini araştırmak için 1931 yılında Türk Tarih Kurumu kuruldu.

-Türk dilini sadeleştirmek, yabancı kelimelerden kurtulmak, Türkçeyi bilim dili haline getirmek için 1932 yılında Türk Dil Kurumu kuruldu.

NOT: Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumunun kurulması Atatürk’ün Milliyetçilik ilkesi ile bağlantılıdır.

1. E) Üniversite Reformu(1933): Osmanlı devletinde üniversite görevi gören Darülfünun çağın gerisinde kalmış ve kaliteli eğitim veremiyordu. Almanya’dan getirtilen uzmanların da tavsiyesi üzerine Darülfünun kapatıldı ve İstanbul Üniversitesi kuruldu. Böylece Türkiye Cumhuriyetinin ilk modern üniversitesi kurulmuş oldu.
2. F) Sanat ve Spor Alanında Gelişmeler: Mustafa Kemal sanata, sanatçıya ve spora önem veren bir insandı.

-Müziği desteklemek için Musiki Muallim Mektebi kuruldu.

-Resmi desteklemek için Osmanlı’dan kalan Sanayi Nefise Mektebi Güzel Sanatlar Akademisine dönüştürüldü.

-Atatürk sporu desteklemek için “Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı” adında teşkilatı kurdu.

18) TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR:

1. A) Şapka Kanunu-Kılık Kıyafet Değişikliği( 25 Kasım 1925): Osmanlı toplumunda kılık kıyafet konusunda birlik yoktu. Devlet adamları ayrı, bilim adamları ayrı ve çiftçiler ayrı kıyafet giyiyordu. Mustafa Kemal yeni kurulan Türkiye’yi çağdaş ve eşit bir görünüme kavuşturmak için şapka giyilmesini istiyordu. Bu yüzden kendisi öncü olarak Kastamonu yurt gezisinde şapka taktı.

-Topluma çağdaş bir görünüm kazandırmak için 25 kasım 1925 yılında fes, sarık ve kalpak giyilmesi yasaklandı şapka giyilmesi kanunu çıkarıldı. Şapka giymek zorunlu değildir ancak erkekler ya başı açık gezecekler yada şapka takacaklardır.

1. B) Tekke Zaviye Ve Türbelerin Kapatılması(3o Kasım 1925): Tarikatlar Dini ve Kültürel kurumlar olarak Osmanlı devletinin ilk zamanlarında çok güzel işler yapmışlardır. Tarikat üyelerine şeyh veya derviş denmiştir.

-Tarikat üyelerinin toplandıkları mekanların büyüğüne Tekke küçüğüne ise Zaviye denmiştir. Bu kurumlar zamanla bozulmuş miskinlerin, fal ve büyü yapanların yuvası haline gelmiştir. Bu yüzden 30 Kasım 1925’te kapatıldılar. Şeyhlik, dervişlik ve müritlik gibi unvanların kullanılması yasaklandı.

-Türbelerde kapatılmıştır ama kapanan türbeler amacı dışında kullanılan türbelerdir. Önemli ve tarihte yer edinmiş kişilerin türbesi açık kalmıştır.

1. C) Takvim, Saat ve Ölçüde Değişiklik: Osmanlı devletinde ülke içinde bile ölçü birimlerinde birlik yoktu. Uluslararası ticarette ve haberleşmede sorunlar oluyordu bu yüzden bazı değişiklikler yapıldı.

-1 Ocak 1926 yılından itibaren Hicri ve Rumi takvim yerine Miladi takvim ile Uluslararası saat kabul edildi.

-1928 yılında uluslararası rakamlar kabul edildi.

-1931 yılında Okka ve Dirhem yerine Kilogram, Arşın, Kulaç, Endaze yerine Metre kabul edildi.

-1935 yılında hafta sonu tatili Cuma’dan Pazara alındı.

Not: Bu değişikliklerde Avrupa  ile uyum sağlanmış ve Çağdaşlaşma yolunda adımlar atılmış ticaret kolaylaşmıştır.

1. D) Soyadı Kanunu(21 Haziran 1934): Soyadı kanunundan önce insanlar lakapları, aile soy adlar ve baba adları ile biliniyordu. Bu durum askere alma, miras ve okul gibi bir çok alanda sorunlar sebep oluyordu. Bu yüzden her ailenin bir soyadı alması kararı 1934 yılında alındı ve toplumdaki karışıklıklar giderildi.

Mustafa Kemal’e meclis tarafından “ATATÜRK” soyadı verildi. Ağa, paşa, hafız vb. gibi ayrıcalık belirten unvanların da kullanılması da yasaklandı.

1. E) Kadınlarımıza verilen Haklar: Türk kadını 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile eğitim hakkını kazanmıştı. Türk Medeni Kanunu ile 1926 yılında ekonomik ve sosyal haklarını almıştı. Ancak hala siyasi haklarını almamıştı bu haklar da zamanlar verildi.

-Türk kadını 1930 yılında Belediye seçimlerine katılma hakkını kazandı.

-Türk kadını 1933 yılında Muhtarlık seçimlerine katılma hakkını kazandı.

-Türk kadını 1934 yılında Milletvekili seçme ve seçilme hakkını kazandı.

Not: Türkiye bir çok Avrupa ülkesinden önce kadınlarımıza seçme ve seçilme hakkını vermiştir.

19) EKONOMİK ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR:

1. A) Türkiye( İzmir) İktisat Kongresi( 17 Şubat 1923): Yeni kurulan Türk devletinin ekonomik yol haritasını belirlemek ve ekonomik bağımsızlığı sağlamak için daha Lozan Konferansı devam ederken toplanmıştır.

-Çiftçi, esnaf, sanayici, işçi ayrımı gözetmeden Halkçılık ilkesi gereği her kesimden insan katılmıştır.

-Kongrede Misak-ı İktisadi adı verilen kararlar alındı. Buna göre; Yerli malı kullanılacak, özel sektör desteklenecek, el tezgahlarından fabrikalaşmaya geçilecek, özel sektörün yapamadığı yatırımları devlet yapacak.

1. B) Tarım Alanında yapılanlar: Çiftçiyi desteklemek için üzerinde büyük bir yük olan “Aşar Vergisi” kaldırıldı. Artık Osmanlı döneminde olduğu gibi çiftçinin ürettiğinin onda biri vergi olarak alınmayacak.

-Örnek çiftlikler kuruldu moderne tarım yöntemleri denenmeye başlandı. Bu çiftliklerden bir tanesi Atatürk’ün Ankara’da kurduğu Atatürk Orman çiftliğidir. Bu çiftlik bir laboratuvar gibi denemeler yapılan bir yer oldu.

1. C) Sanayi Alanında Yapılanlar: Özel sektörü desteklemek için “Teşvik-i Sanayi Kanunu” çıkarıldı ancak özel sektörde yeterli sermaye yani para olmadığı için çok başarılı olamadı.

-Özel sektörün yapamadığı yatırımları devlet yaptı. 1933 yılında 1.Beş yıllık kalkınma planı hazırlandı.

-Şeker fabrikaları, pamuklu dokuma fabrikaları açıldı.

-Madenlerimizi aramak için Maden Tetkik Arama Enstitüsü kuruldu.Yine madenciliği desteklemek için ETİ BANK kuruldu.

-Demir-Çelik fabrikaları açıldı.

1. D) Ticaret, Denizcilik ve Ulaşım Alanında Yapılanlar: Türkiye’nin ilk özel bankası olan İŞ BANKASI kuruldu.

-1926 yılında Kabotaj Kanunu çıkarıldı. Bu kanunla daha önce yapancılara verilen deniz ticaret ayrıcalığı kaldırıldı. Türk denizlerinde ticaret hakkı Türk vatandaşlarına verildi.

-Demiryolu yapımına ağırlık verildi. Yabancıların elindeki demiryolları Millileştirildi.

1. E) 1929 Yılında Dünyada Çıkan Ekonomik Bunalım: Tüm dünyayı etkileyen bir ekonomik krizdir. Bu kriz Ülkemizi de olumsuz etkiledi çünkü ülkemiz Tarım ürünlerini yurt dışına satıyordu. Kriz olduğu için ürünlerini satamadı.

-Özel sektörün yapamadığı yatırımları devlet yapmaya başladı ve 1930 yılında Merkez Bankasını kurarak Türk parasının değerini korumaya çalıştı.

20) Sağlık Alanında Yapılan Yenilikler:

-Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü kurularak halkın sağlığını korumak için yerli aşılar ve serumlar üretildi. Böylece dışa bağımlılık azaldı.

-O dönemde yaygın bir hastalık olanlar verem hastalığı ile savaşmak için Verem Savaş Cemiyeti kuruldu.

-Yapılan çalışmalar sayesinde insan ve çocuk ölümü azaldı.

21) Cumhuriyet Bize Hangi Katkıları Sağladı:

-Mustafa Kemal ATATÜRK 1919-1927 yılları arasını kapsayan NUTUK adlı eserini yazdı. Kurtuluş savaşını ve yapılan inkılapları yazdı. Bu eseri 6 günde baştan sona halka okumuştur. Bu yüzden eserin ismi konuşmak anlamına gelen Nutuk’tur.

-Mustafa Kemal ATATÜRK Cumhuriyetin 10. yılında bir konuşma yapmış ve on yılda yapılanları özetlemiştir. Onuncu yıl nutku “NE MUTLU TÜRKÜM DİYENE” sözü ile biter.

22) Atatürk’ün Kişisel Özelliklerinden Bazıları Şunlardır:

-Atatürk Sanata, Edebiyata ve Bilime önem veren İyi bir asker, İyi bir lider ve iyi bir yazardır. Bu durum onun çok yönlü bir kişi olduğunu gösterir.

-Mustafa Kemal akla ve bilime önem veren çağdaş bir liderdir.

 

 

 

22) Atatürk İlke Ve İnkılaplarının Dayandığı Temel Esaslar:

-Vatan ve Millet Sevgisi, Milli Tarih Bilinci, Egemenliğin Millete Ait Olması, Bağımsızlık ve Özgürlük, Türk Milletine İnanmak ve Güvenmek, Milli Kültürün Geliştirilmesi, Milli Birlik ve Beraberlik, Ülke Bütünlüğü, Milli Dil, Milli Tarih, Türk Toplumunu Çağdaş Uygarlık Düzeyinin Üzerine Çıkartmak.

Fazlı Safi