KURTULUŞ SAVAŞI SIRASINDA KURULAN CEMİYETER:
I-YARARLI DERNEKLER :
A- Genel Amaçli Dernekler :
1- Izmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti : İzmirde, 1 Aralik 1918'de kurulmuştur. İzmir'in Yunanistana verilmesini engellemek için kurulmuştur. Cemiyet'in kurulma nedeni; ege Bölgesi'nde Türklerin coğunlukta olduğunu basın yoluyla dünya'ya kanıtlamaktı.Cemiyet, kendisine katilan "Istihlasi Vatan Cemiyeti" ve kurulmasina yardimci oldugu "Ilhaki Red Cemiyeti" ile kaynasmis olarak faaliyetine Istanbul'da devam ederken Izmir'deki faaliyetlerini de isgal dolayisiyla Denizli'ye nakletmistir.Ayrıca cemıyet Batı'da silahlı direniş hareketlerine yaptığı yardımlardada başarılı olmuştur.
2- Trakya - Pasaeli Heyet-i Osmaniyesi : Daha ateşkes antlaşması imzalanmadan, Talat Paşa'nın uyarısıyla harekete geçen Trakyalı aydınlar çeşitli toplantılardan sonra Edirne valiliğine 30 kasım 1918'de verdikleri dilekceyle bu cemiyeti kurmuşlardır.Amacını "Trakya'nın Osmanlı saltanatına bağlılığı ve toprak bütünlüğü" olarak belirleyen cemiyet, kolordu komutanı Cafer Tayyar Paşa tarafından da desteklenmiş ve İstanbul'da Mustafa Kemal Paşa ile irtibat kurmuşlardır.Anadolu'da Yunanistan ile rekabet halinde olan İtalya'nın İstanbul'daki yüksek komiseri sforza ile de iyi ilişkiler kuran cemiyet Trakyanın Türklüğünü savunmak için yayınlar yapmıştır. Trakya adında da bir gazete cıkarmışlardır.
3- Istihlasi Vatan Cemiyeti : Manisa'da, Kasim 1918'de kurulmuş olup daha sonra 19 Mart 1919 Kongresi ile Izmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti'ne katilmistir.
4- Ilhaki Red Heyet-i Milliyesi (Müdafaa-i Vatan Heyeti) : İzmir de aralık 1919 da kurulmuştur.
5- Hareket-i Milliye-Redd-i Ilhak ve Redd-i Isgal Heyetleri : Balikesir'de kurulan cemiyet Balikesir ve Alasehir Kongresi ile genellestirilmistir. Sivas Kongresi'nden sonra da "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" teskilatina dönüsmüstür.
6- Heyet-i Milliye :
a) Aydin Heyet-i Milliyesi:Aydın'da kurulan cemıyet dırenışlere karşı gelmeye calıştıysada pek başarılı olamamıştır.
b) Denizli Redd-i Ilhak Heyet-i Milliyesi: Denizli'de 29 Mayis 1919'da kurulmustur. Asil Heyet-i Milliye adini tasiyan Cemiyet, 7 agustos 1919'da, Nazilli'de aktedilen bir kongre ile kurulmustur. Nazilli Kongresi bu bölgede kurulan Heyet-i Milliye kuruluslari ile birlesmis, Alasehir Kongresi ile genisleyerek Bati Anadoluyu içine alacak sekilde yayilmistir. Sivas Kongresi'nden sonra da Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ne katilarak, bu cemiyetin subelerini olusturmuslardir. Nazilli Kongresi ile Aydin, Mugla, Denizli, Burdur, Isparta ve Antalya, Nazilli merkezine baglanmistir. Baglanan kuruluslar arasinda, Çine Heyet-i Milliyesi, Akhisar Redd-i Ilhak, Söke Heyet-i Milliyesi, Milas Müdafaa-i Vatan Cemiyetlerini sayabiliriz.
7- Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti :Trabzon ve çevresinin hakkını korumak ve bölgede bir Pontus Rum Cemiyeti kurulmasını engellemek amacıyla 12 şubat 1919'da kurulan cemiyet, 23 Şubat'ta ilk kongresini yapmıştır. Giresun, Ordu, Of ve Rize gibi çevre merkezlerde de şubeler açan cemiyet, 22 mayısta yaptığı ikinci kongrede İzmir'in işgale karşı direnişi hakkında görüşmüştür. Trabzon muhafaza_i hukuk cemiyeti Erzurum Kongresinin toplanmasında da etkili olmuştur.
8- Kilikyalilar Cemiyeti :Adana ve çevresinin Fransızlara verileceğinin duyulması üzreine İstanbul'da bir araya gelen bölge aydınları bu cemiyeti kurmuşlardır.Bölgenin Türklüğünü vurguluyan yayaınlar yapan cemiyet Adana ve çevresinde örgütlenememişti. Kurucuların tutuklanması yada sürgüne gönderilmesi derneğin etkisini azaltmıştır. 2. Ordu KItaları Müfettişliğine atanan Mersinli Cemal Paşa derneği yeniden canlandırmak istemiştir. Yani cemiyet işgallere karşı Adana ve çevresini koruma kararı almıştır.
9- Sarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti : Erzurumda, 10 Temmuz 1919 'da kuruldu. Daha sonra Aralik 1918'de Istanbul'da kurulan "Vilayat-i Sarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti"nin Erzurum subesi, daha faal hareket etmek amaci ile " Sarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"ne dönüsmüstür. Kuruculari Erzurum Kongresi üyeleridir. Cemiyet, Sivas Kongresi karari ile " Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"ne katilmistir. Erzurum'da kurulus ise anilan cemiyetin subesini olusturmustur. Vilayat-i Sarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Istanbul merkez olmak üzere, ilk kurulusunda Erzurum'dan baska Elazig, Diyarbakir, Sivas, Bayburt, Bayezid, Hasankale, Ispir, Narman, Bitlis, Erzincan, Sebinkarahisar, Van, Hinis, Tercan, Tortum ve Yusufeli'de subeleri vardi. Itilaf devletlerinin doğu'da kurmak istedikleri Ermeni devletini engellemek iin silahli direnişe gectiler.
10- Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti : Sivas'ta, 11 Eylül 1919 'da Sivas Kongresi karari ile kurulmustur. Müdafaa-i Hukuk, Redd-i Ilhak, Redd-i Isgal ve diger benzeri isimler altinda kurulan cemiyet ve heyetler tek bir çati altinda birlestirilmistir. Bu karardan sonra bir çok il ve ilçemizde Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti subesi kurulmustur.
11- Kars Milli Islam Sürasi : Kars, Kasim 1918 17-18 Ocak 1919'da "Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Muvakkate-i Milliyesi" olarak adini degistirmistir.
12- Istanbul'da Müdafaa-i Hukuk davasini desteklemek amaci ile kurulan gizli cemiyetler :
1- Karakol Cemiyeti : Istanbul, Kasim 1919 Milli Mücadele'nin baslangicinda Anadolu'ya yardimci olmus, sonralari tehlikeli iliskileri nedeniyle kapatilmis, yerine Müdafaa-i Milliye Teskilati ve MM grubu kurulmustur.
2- MM Gruplari :
a) Müsellah MM grubu
b) MM grubu (Müdafaa-i Milliye)
3- Istanbul Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti : Merkezi İstanbul olan bu cemieyt 1919 da kurulmuştur. Cemiyet İstanbul'u koruma kararı aldıktan sonra işgallere karsı dırenıs gostermıstır.
13- Istanbul'da kurulan diger cemiyetler :
a) Milli Kongre : İstanbul'da kurulan bu cemiyet, bütün milli grupları bünyesinde toplamaya çalıştı. Amacı, Türkler aleyhindeki propagandalara yayın yoluyla karşı cıkmak, Türklerin tarihsel özelliklerini dünyaya tanıtmaktı.
Milli cemiyetlerin ortak özellikleri:Bu cemiyetler bölgesel nitelikliydi ve her biri sadece kendi bölgesini korumayı amaçlıyordu. Tümü temsil ettikleri bölgenin tarih, coğrafya ve kültür olarak Türklere ait olduğunu ispatlama yolunda çalışmalar yaptılar. Başlangıçta propaganda ve yayın faaliyetine ağırlık verdiler.Fakat işgallerin fiilen başlaması üzerine silahlı direnişe geçtiler. Zamanla bölgesel mücadelenin yeterli olmayacağı anlaşıldı. Yurdun kurtarılması , milli birlik ve beraberliğe bağlıydı. Türk milleti bu birlik ve beraberliğe Mustafa Kemal'in önderliğinde kavuştu.
b) Milli Ahrar Firkasi : Istanbul'da, 4 Mayis 1919'da kurulan cemiyet Anadoludaki hareketi desteklemiştir.
c) Milli Türk Firkasi : Istanbul'da, 23 Kasim 1918de kurulmuştur. Anadolu'daki harekete bagli kalmistir.Kendi fikirleriyle hareket etmek yerine Anadolu'yu takip etmiştir.
d) Anadolulular Cemiyeti : Istanbulda, Agustos 1921'de kurulmuştur.
B- Kadinlarin Kurduklari Cemiyetler :
1. Istihlas-i Milli Kadinlar Cemiyeti : Istanbul'ta , 24 Kasim 1918'de kurulan cemiyet kısa süre sonra kapatıldı.
2. Anadolu Kadinlari Müdafaa-i Vatan Cemiyeti :Sivas'ta, 10 Aralik 1919'da kurulan bu cemiyetin Konya, Nigde, Burdur, Aydin, Erzincan, Kayseri, Kastamonu, Eskisehir, Amasya, Yozgat, Pinarhisar, Viransehir ve Kangal'da subeleri kurulmustur.
I-YARARLI DERNEKLER :
A- Genel Amaçli Dernekler :
1- Izmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti : İzmirde, 1 Aralik 1918'de kurulmuştur. İzmir'in Yunanistana verilmesini engellemek için kurulmuştur. Cemiyet'in kurulma nedeni; ege Bölgesi'nde Türklerin coğunlukta olduğunu basın yoluyla dünya'ya kanıtlamaktı.Cemiyet, kendisine katilan "Istihlasi Vatan Cemiyeti" ve kurulmasina yardimci oldugu "Ilhaki Red Cemiyeti" ile kaynasmis olarak faaliyetine Istanbul'da devam ederken Izmir'deki faaliyetlerini de isgal dolayisiyla Denizli'ye nakletmistir.Ayrıca cemıyet Batı'da silahlı direniş hareketlerine yaptığı yardımlardada başarılı olmuştur.
2- Trakya - Pasaeli Heyet-i Osmaniyesi : Daha ateşkes antlaşması imzalanmadan, Talat Paşa'nın uyarısıyla harekete geçen Trakyalı aydınlar çeşitli toplantılardan sonra Edirne valiliğine 30 kasım 1918'de verdikleri dilekceyle bu cemiyeti kurmuşlardır.Amacını "Trakya'nın Osmanlı saltanatına bağlılığı ve toprak bütünlüğü" olarak belirleyen cemiyet, kolordu komutanı Cafer Tayyar Paşa tarafından da desteklenmiş ve İstanbul'da Mustafa Kemal Paşa ile irtibat kurmuşlardır.Anadolu'da Yunanistan ile rekabet halinde olan İtalya'nın İstanbul'daki yüksek komiseri sforza ile de iyi ilişkiler kuran cemiyet Trakyanın Türklüğünü savunmak için yayınlar yapmıştır. Trakya adında da bir gazete cıkarmışlardır.
3- Istihlasi Vatan Cemiyeti : Manisa'da, Kasim 1918'de kurulmuş olup daha sonra 19 Mart 1919 Kongresi ile Izmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti'ne katilmistir.
4- Ilhaki Red Heyet-i Milliyesi (Müdafaa-i Vatan Heyeti) : İzmir de aralık 1919 da kurulmuştur.
5- Hareket-i Milliye-Redd-i Ilhak ve Redd-i Isgal Heyetleri : Balikesir'de kurulan cemiyet Balikesir ve Alasehir Kongresi ile genellestirilmistir. Sivas Kongresi'nden sonra da "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" teskilatina dönüsmüstür.
6- Heyet-i Milliye :
a) Aydin Heyet-i Milliyesi:Aydın'da kurulan cemıyet dırenışlere karşı gelmeye calıştıysada pek başarılı olamamıştır.
b) Denizli Redd-i Ilhak Heyet-i Milliyesi: Denizli'de 29 Mayis 1919'da kurulmustur. Asil Heyet-i Milliye adini tasiyan Cemiyet, 7 agustos 1919'da, Nazilli'de aktedilen bir kongre ile kurulmustur. Nazilli Kongresi bu bölgede kurulan Heyet-i Milliye kuruluslari ile birlesmis, Alasehir Kongresi ile genisleyerek Bati Anadoluyu içine alacak sekilde yayilmistir. Sivas Kongresi'nden sonra da Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ne katilarak, bu cemiyetin subelerini olusturmuslardir. Nazilli Kongresi ile Aydin, Mugla, Denizli, Burdur, Isparta ve Antalya, Nazilli merkezine baglanmistir. Baglanan kuruluslar arasinda, Çine Heyet-i Milliyesi, Akhisar Redd-i Ilhak, Söke Heyet-i Milliyesi, Milas Müdafaa-i Vatan Cemiyetlerini sayabiliriz.
7- Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti :Trabzon ve çevresinin hakkını korumak ve bölgede bir Pontus Rum Cemiyeti kurulmasını engellemek amacıyla 12 şubat 1919'da kurulan cemiyet, 23 Şubat'ta ilk kongresini yapmıştır. Giresun, Ordu, Of ve Rize gibi çevre merkezlerde de şubeler açan cemiyet, 22 mayısta yaptığı ikinci kongrede İzmir'in işgale karşı direnişi hakkında görüşmüştür. Trabzon muhafaza_i hukuk cemiyeti Erzurum Kongresinin toplanmasında da etkili olmuştur.
8- Kilikyalilar Cemiyeti :Adana ve çevresinin Fransızlara verileceğinin duyulması üzreine İstanbul'da bir araya gelen bölge aydınları bu cemiyeti kurmuşlardır.Bölgenin Türklüğünü vurguluyan yayaınlar yapan cemiyet Adana ve çevresinde örgütlenememişti. Kurucuların tutuklanması yada sürgüne gönderilmesi derneğin etkisini azaltmıştır. 2. Ordu KItaları Müfettişliğine atanan Mersinli Cemal Paşa derneği yeniden canlandırmak istemiştir. Yani cemiyet işgallere karşı Adana ve çevresini koruma kararı almıştır.
9- Sarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti : Erzurumda, 10 Temmuz 1919 'da kuruldu. Daha sonra Aralik 1918'de Istanbul'da kurulan "Vilayat-i Sarkiye Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti"nin Erzurum subesi, daha faal hareket etmek amaci ile " Sarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"ne dönüsmüstür. Kuruculari Erzurum Kongresi üyeleridir. Cemiyet, Sivas Kongresi karari ile " Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti"ne katilmistir. Erzurum'da kurulus ise anilan cemiyetin subesini olusturmustur. Vilayat-i Sarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Istanbul merkez olmak üzere, ilk kurulusunda Erzurum'dan baska Elazig, Diyarbakir, Sivas, Bayburt, Bayezid, Hasankale, Ispir, Narman, Bitlis, Erzincan, Sebinkarahisar, Van, Hinis, Tercan, Tortum ve Yusufeli'de subeleri vardi. Itilaf devletlerinin doğu'da kurmak istedikleri Ermeni devletini engellemek iin silahli direnişe gectiler.
10- Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti : Sivas'ta, 11 Eylül 1919 'da Sivas Kongresi karari ile kurulmustur. Müdafaa-i Hukuk, Redd-i Ilhak, Redd-i Isgal ve diger benzeri isimler altinda kurulan cemiyet ve heyetler tek bir çati altinda birlestirilmistir. Bu karardan sonra bir çok il ve ilçemizde Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti subesi kurulmustur.
11- Kars Milli Islam Sürasi : Kars, Kasim 1918 17-18 Ocak 1919'da "Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Muvakkate-i Milliyesi" olarak adini degistirmistir.
12- Istanbul'da Müdafaa-i Hukuk davasini desteklemek amaci ile kurulan gizli cemiyetler :
1- Karakol Cemiyeti : Istanbul, Kasim 1919 Milli Mücadele'nin baslangicinda Anadolu'ya yardimci olmus, sonralari tehlikeli iliskileri nedeniyle kapatilmis, yerine Müdafaa-i Milliye Teskilati ve MM grubu kurulmustur.
2- MM Gruplari :
a) Müsellah MM grubu
b) MM grubu (Müdafaa-i Milliye)
3- Istanbul Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti : Merkezi İstanbul olan bu cemieyt 1919 da kurulmuştur. Cemiyet İstanbul'u koruma kararı aldıktan sonra işgallere karsı dırenıs gostermıstır.
13- Istanbul'da kurulan diger cemiyetler :
a) Milli Kongre : İstanbul'da kurulan bu cemiyet, bütün milli grupları bünyesinde toplamaya çalıştı. Amacı, Türkler aleyhindeki propagandalara yayın yoluyla karşı cıkmak, Türklerin tarihsel özelliklerini dünyaya tanıtmaktı.
Milli cemiyetlerin ortak özellikleri:Bu cemiyetler bölgesel nitelikliydi ve her biri sadece kendi bölgesini korumayı amaçlıyordu. Tümü temsil ettikleri bölgenin tarih, coğrafya ve kültür olarak Türklere ait olduğunu ispatlama yolunda çalışmalar yaptılar. Başlangıçta propaganda ve yayın faaliyetine ağırlık verdiler.Fakat işgallerin fiilen başlaması üzerine silahlı direnişe geçtiler. Zamanla bölgesel mücadelenin yeterli olmayacağı anlaşıldı. Yurdun kurtarılması , milli birlik ve beraberliğe bağlıydı. Türk milleti bu birlik ve beraberliğe Mustafa Kemal'in önderliğinde kavuştu.
b) Milli Ahrar Firkasi : Istanbul'da, 4 Mayis 1919'da kurulan cemiyet Anadoludaki hareketi desteklemiştir.
c) Milli Türk Firkasi : Istanbul'da, 23 Kasim 1918de kurulmuştur. Anadolu'daki harekete bagli kalmistir.Kendi fikirleriyle hareket etmek yerine Anadolu'yu takip etmiştir.
d) Anadolulular Cemiyeti : Istanbulda, Agustos 1921'de kurulmuştur.
B- Kadinlarin Kurduklari Cemiyetler :
1. Istihlas-i Milli Kadinlar Cemiyeti : Istanbul'ta , 24 Kasim 1918'de kurulan cemiyet kısa süre sonra kapatıldı.
2. Anadolu Kadinlari Müdafaa-i Vatan Cemiyeti :Sivas'ta, 10 Aralik 1919'da kurulan bu cemiyetin Konya, Nigde, Burdur, Aydin, Erzincan, Kayseri, Kastamonu, Eskisehir, Amasya, Yozgat, Pinarhisar, Viransehir ve Kangal'da subeleri kurulmustur.