İbrahim Müteferrika

pendik gücü

Üye
Üye
Katılım
5 Ocak 2009
Mesajlar
47
Puanları
6
Yaş
124
Konum
istanbul
ilk Türk matbaasının kurucusu, yayımcı, Osmanlı devlet adamı ve aydınıdır. Erdel'in (Romanya) koloszvar (klojvar) şehrinde dünyaya geldi. 1670 ile 1674 arasında bir tarihte doğduğu tahmin edilmekte, asıl adı ve ailesi bilinmemektedir. Müslüman olmadan önceki hayatı hakkında çok az bilgi vardır.
İbrahim Müteferrika'nın Osmanlı hizmetine girdikten sonraki görevleri hakkında Osmanlı arşiv kaynaklarından bazı yeni bilgilere ulaşılabilmektedir. Buna göre İbrahim, 18 Nisan 1716 tarihinden önce kapıkulu süvarilerinin en mümtaz ve en itibarlı kısmı olan sipahların kırk birinci bölüğünde 29 akçe yevmiye ile bulunuyordu. Fakat sipah ocağına ne zaman intisap ettiğine dair kesin bir kayıt yoktur.
İbrahim, sipah bölüğünde iken Avusturya seferinde yaptığı (haberleşme) hizmetlerden dolayı 18 Nisan 1716 dergâh-ı âlî müteferrikalığına (Müteferrika: Çeşitli işler gören, padişahın, vezirlerin veya sadrazamın emirlerini götüren kimse, tercüman) geçirildi.
İbrahim'in, müteferrika olduktan sonra da 1716 yılının sonunda Avusturya seferinde görev yaptığı tespit edilmektedir. Bu seferde Osmanlı devletine sığınan Macarlar'ın yanında görevlendirildi. 1717'de, Osmanlı ülkesine davet edilen II. Ferenc Rakoczy (Rakoçi)'nin yanına tercüman ve mihmandar (misafire hizmet ve yardım eden) olarak tayin edildi. Bu görevinde Osmanlı devlet adamlarının ve Rakoçi'nin takdir ve itimadını kazandı. Hatta Rakoçi, sadrazam Ali Paşa'ya hitaben yazdığı bir mektupta ondan "... Hassaten sadık tercümanım İbrahim Efendi'yi padişahın lutf-u inayetine tevdi ederim" şeklinde söz etmiştir.
1737-1739 Osmanlı-Avusturya-Rus savaşında Türk-Fransız menfaatlerini destekleyici yönde çalışmalarda bulunan İbrahim, savaş sırasında Osmanlı saflarına katılan Macar askerlerinin yazımını üstlendi ve Orşova Kalesi'nin Vire ile Osmanlı Devleti'ne teslimi için yapılan görüşmeleri yönetti. Savaş sürerken 2 Şubat 1738'de top arabacıları kâtipliğine getirildi ve böylece Divân-ı Hümâyun'da hâcegan (yüzbaşı rütbesi karşılığında sivil rütbe. Bâb-ı âlî kalemleri efendilerinden hususi bir rütbe taşıyan kişi) zümresine dahil oldu.
İbrahim Müteferrika'ya asıl şöhretini kazandıran matbaacılığıdır. Kendi devrinde ayrıca Tercüman İbrahim Efendi diye anılmaktaysa da daha çok Basmacı İbrahim Efendi olarak meşhur olmuştur.
1727 yılı Temmuz ayının başlarında İbrahim Müteferrika ile Yirmisekizinci Çelebizade Mehmed Said Efendi'ye III. Ahmed'in fermanı ve Şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi'nin fetvası ile ilk Türk matbaasını kurma izni verildi. Müteferrika'nın Yavuz Selim semtindeki evinde kurulan matbaanın ilk kitabı, basımı 1729 yılının başlarında tamamlanan ve kaynaklarda daha çok Vankulu Lügati adıyla geçen Sıhâhu'l-Cevheri tercümesidir. Matbaanın kuruluşunda büyük rolü olan Mehmed Said Efendi'nin bir süre sonra matbaacılıktan ayrılmasından dolayı iş tamamen İbrahim Müteferrika'ya kalmıştır. Müteferrika'nın ölümüne kadar idaresi altında kalan matbaada on yedi kitap (23 cilt) basılmış, matbaanın faaliyetleri sadece Patrona Halil İsyanı sırasında bir yıl kadar aksamıştır. Müteferrika'nın özellikle dış görevlerinde matbaanın çalışmalarını aksattığı muhakkaktır.
İbrahim Müteferrika Osmanlı haritacılık tarihinin de en önemli simalarındandır. Onun, Osmanlı haritacılığını çağdaş seviyeye ulaştırma hedefini güden bu çalışmaları Osmanlı haritacılığında yeni bir dönemin açılmasını sağlamıştır. Müteferrika'nın gerekli gördüğü kitaplara ilave ettiği haritalar dışında kendi çizdiği ve bastığı haritalar da vardır. Çeviri yoluyla hazırlanmış olan haritalardan ilki 1720 Tarihli Marmara denizi haritasıdır. Daha sonra ise 1724-25 de "Bahriyye-i Bahr-ı Siyah" haritası, 1729-30 da "Memâlik-i İran" haritası neşredilmiştir.
İbrahim Müteferrika, geçirdiği bir rahatsızlık dolayısıyla 1745 (Bir rivayete göre 1747) yılında vefat etti. Cenazesi Aynalıkavak Kabristanı'na defnedilmiş, daha sonra da Reşid Saffet Atabinen'in teşebbüsüyle buradan Galata Mevlevihanesi haziresine nakledilmiştir.(1)
Eserleri:
1- Risâle-i İslâmiyye
2- Vesîletü't-Tıbâa
3- Usûlü'l-Hikem fî Nizâmi'l-Ünem
4- Füyûzat-ı Miknatisiyye
5- Afgan Tarihi (Astronomiye dair)

1- İslâm Ansiklopedisi, 21. cilt, sayfa: 324-326, TDV Yay; Yeni Rehber Ans. C: 9.
 
Üst