Toprağın ve taşların, kütlesel tabakalar halinde, yer çekiminin etkisiyle eğime doğru hareket etmesine, toprak kayması veya heyelan adı verilir. Eğimin yüksek olduğu veya mağara gibi boşluk alanların çok olduğu yerlerde heyelana sık rastlanır. Heyelan başladığında toprak ve büyük kayalar, yamaçtan aşağıya doğru hareket eder. Heyelan, yerleşim yerlerini yok edecek kadar ciddi bir doğa olayıdır.
Heyelan meydana geldiği bölgede can ve mal kayıplarına neden olabilen doğal afetlerdendir. Gerekli tedbirlerin alınmaması halinde, heyelanın bilançosu tahmin edilemeyeceği kadar ağır olabilir. Heyelan, meydana geldiği yahut gelme ihtimali olan bölgelerde kişilerin mesken konut tiplerini ve genel anlamda yaşam koşullarını etkiler. İklim faktörüyle doğrudan ilişki içerisinde olan heyelan, gerçekleştiği bölgede yolları işgal ederek, ulaşım sektörünü de olumsuz etkilemektedir.
O halde hem insanlık için hem de doğa için büyük bir zarar doğurduğu söylenebilir. Bugün heyelan, gerçekleştiği bölgelerde hayat şekillerine yön veren bir doğal afetken, doğrudan tecrübe etmeyenler için sadece bir isim olarak tanınmaktadır.
Heyelan, şiddetine göre zarar ortaya çıkarmaktadır. Kimi zaman sadece birkaç ağacı ortadan kaldırabilirken kimi zaman köyleri yok edip, yerleşim yerlerinin sınırlarını değiştirebilir.
Heyelan Nedir?
Heyelan ya da toprak kayması; taşların, toprağın ve tabakaların, bulundukları yamaçtan aşağı kaymalarını ifade eder. Kayan kütleler bazen küçük bazen de çok büyük olabilmektedir. Büyük heyelanlar yeryüzü üzerinde derin izler bırakabilir. Sonuçları kadar nedenleri de önemli olan heyelan, birçok faktörün etkisiyle gerçekleşir. Kuvvetli eğim, yağış, kaya ve toprakların özellikleri heyelanın gerçekleşmesinde rol oynayabilir. Bunun yanında tabakaların durumu, yer çekimi, doğal afetler ve beşeri faktörler de genel sebepler arasında sayılmalıdır.
Heyelan bazen kısa sürede hızlıca gerçekleşebilirken bazen de yavaş hareketlerle uzun bir süreci kapsayabilir. Yeryüzünde sıkça rastlanan bir hareket olan heyelan, Türkiye’de en çok Karadeniz Bölgesinde bilhassa Doğu Karadeniz’de görülür. Özellikle eğimin arttığı bölgelerde heyelan riski de artmaktadır. Bu artış, doğal yollarla gerçekleşebileceği gibi beşeri faaliyetlerle de gerçekleşebilir.
Heyelanın Nedenleri Nelerdir?
Heyelanın nedenlerinin en önemlilerinden biri eğimdir. Eğim; bir yüzeyin yatay düzleme olan eğikliğini ifade eder. Bölgedeki eğim ne kadar yüksek olursa, heyelan gerçekleşme riski de o denli yüksektir. Zira eğimin yüksek olduğu bölgelerde kütleler rahatça yer değiştirebilirler. Türkiye’de eğim en çok Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Anadolu Bölgesinde yüksektir. Buna bağlı olarak bu bölgelerde heyelan sıkça görülür. Yağışın artmasıyla yahut kar ve buzların erimesiyle su, tabakaların arasına sızar ve kütlelerin hareketini kolaylaştırır. Bu bakımdan yağış, heyelanın gerçekleşmesi için önemli bir faktördür.
Bölgedeki kaya ve toprakların özellikleri de heyelanın gerçekleşmesini kolaylaştırabilir. Killi taş ve topraklar, suyu kolayca emerler ve yumuşarlar. Toprakların gözenekli olması da yine suyu kolayca içine almasına ve yumuşamasına neden olur. Bu bakımdan tüm bunlar, heyelanın oluşmasını kolaylaştıracaktır. Kütlelerin hareketleri yer çekimi sayesinde olur. Bu bakımdan yer çekimi heyelanın gerçekleşmesi için önemli bir faktördür. Doğal afetler de heyelanın oluşumuna etki eder. Deprem, sel gibi doğal unsurlar bu bakımdan önemlidir. Aynı zamanda beşeri faktörler yani yol, tünel, baraj inşaat çalışmaları nedenler arasında sayılabilir.
Heyelan Çeşitleri Nelerdir?
Heyelan, göçme, toprak kayması ve asıl heyelan olmak üzere üç şekilde meydana gelir. Asıl heyelanları oluşturan ana faktör sudur. Kütle katı bir şekilde, kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirir. Türkiye’de bu tip heyelanlara çokça rastlanır. En çok, bol yağışlı ve dik eğimli arazilerde, kuvvetle yarılmış ve nem bakımından zengin olan Kuzey Anadolu dağlık alanlarında bu tip heyelanlar meydana gelir. Araştırmalar, bu tip heyelanların oluşmasında fazla yağış görmüş kış mevsimi ile karların erimesini sağlayan rüzgarın etkili olduğunu göstermektedir. Böylece zemine fazlaca su sızmış olur. Göçmeler ise yamaçların alt kısımlarının akarsular ve dalgalar gibi etkenler sebebiyle oyulması halinde meydana gelmektedir.
Heyelanı Önlemenin Yolları Nelerdir (Heyelan Nasıl Önlenir)?
Heyelan esas olarak doğal faktörlere bağlı oluşan bir afettir. Bu nedenle çoğunlukla önlemek zordur. Ancak beşeri faaliyetlerin sebep olduğu heyelanlar için önlem alınabilir. Buna bağlı olarak beşeri faaliyetlerin gerçekleştirileceği arazi için önceden jeolojik ve klimatolojik testlerin yapılması ve arazinin yapılacak faaliyetlere uyum sağlayıp sağlamadığı üzerinde çalışılmalıdır. Örneğin, heyelan riski yüksek olan arazilerde sanayi faaliyetlerine başvurmak birçok mal ve can kaybına neden olabilecektir. Aynı zamanda bu riski taşıyan arazide bir yerleşim yeri mevcutsa onun taşınması gerekir.
Yine heyelan riski taşıyan yüksek eğimli arazilerde toprak kaymasını önlemek için istinat duvarları yapılabilir. Diğer önlemler ise, arazilere ağaçların dikilmesi, heyelan oluşturan zeminin sertleştirilmesi, kazılması, bu zeminlerde yol ve inşa çalışmalarının dikkatli yapılması, yamaç dengesinin bozulmaması olarak sayılabilir.
Heyelanın Sonuçları Nelerdir?
Deprem, sel ve eğimin sebep olduğu heyelan, çok önemli sonuçlar doğuran bir doğal afettir. Heyelan sonucunda çok ciddi mal ve can kayıpları meydana gelir. Eğim etkisiyle hareket eden toprak tabakası yolları kapatacağından ulaşım aksar. Evler toprak altında kalır, can kaybı olur. Köy gibi küçük yerleşim alanlarının sınırları değişir. Yer şekillerinin biçimi değişebilir. Örneğin, Tortum Çayı üzerinde meydana gelen heyelandan sonra, bu akarsuyun önü kapanmış ve Trabzon’un batısında heyelan Sera Gölü meydana gelmiştir.
KAYNAK
Heyelan meydana geldiği bölgede can ve mal kayıplarına neden olabilen doğal afetlerdendir. Gerekli tedbirlerin alınmaması halinde, heyelanın bilançosu tahmin edilemeyeceği kadar ağır olabilir. Heyelan, meydana geldiği yahut gelme ihtimali olan bölgelerde kişilerin mesken konut tiplerini ve genel anlamda yaşam koşullarını etkiler. İklim faktörüyle doğrudan ilişki içerisinde olan heyelan, gerçekleştiği bölgede yolları işgal ederek, ulaşım sektörünü de olumsuz etkilemektedir.
O halde hem insanlık için hem de doğa için büyük bir zarar doğurduğu söylenebilir. Bugün heyelan, gerçekleştiği bölgelerde hayat şekillerine yön veren bir doğal afetken, doğrudan tecrübe etmeyenler için sadece bir isim olarak tanınmaktadır.
Heyelan, şiddetine göre zarar ortaya çıkarmaktadır. Kimi zaman sadece birkaç ağacı ortadan kaldırabilirken kimi zaman köyleri yok edip, yerleşim yerlerinin sınırlarını değiştirebilir.
Heyelan Nedir?
Heyelan ya da toprak kayması; taşların, toprağın ve tabakaların, bulundukları yamaçtan aşağı kaymalarını ifade eder. Kayan kütleler bazen küçük bazen de çok büyük olabilmektedir. Büyük heyelanlar yeryüzü üzerinde derin izler bırakabilir. Sonuçları kadar nedenleri de önemli olan heyelan, birçok faktörün etkisiyle gerçekleşir. Kuvvetli eğim, yağış, kaya ve toprakların özellikleri heyelanın gerçekleşmesinde rol oynayabilir. Bunun yanında tabakaların durumu, yer çekimi, doğal afetler ve beşeri faktörler de genel sebepler arasında sayılmalıdır.
Heyelan bazen kısa sürede hızlıca gerçekleşebilirken bazen de yavaş hareketlerle uzun bir süreci kapsayabilir. Yeryüzünde sıkça rastlanan bir hareket olan heyelan, Türkiye’de en çok Karadeniz Bölgesinde bilhassa Doğu Karadeniz’de görülür. Özellikle eğimin arttığı bölgelerde heyelan riski de artmaktadır. Bu artış, doğal yollarla gerçekleşebileceği gibi beşeri faaliyetlerle de gerçekleşebilir.
Heyelanın Nedenleri Nelerdir?
Heyelanın nedenlerinin en önemlilerinden biri eğimdir. Eğim; bir yüzeyin yatay düzleme olan eğikliğini ifade eder. Bölgedeki eğim ne kadar yüksek olursa, heyelan gerçekleşme riski de o denli yüksektir. Zira eğimin yüksek olduğu bölgelerde kütleler rahatça yer değiştirebilirler. Türkiye’de eğim en çok Karadeniz, Akdeniz ve Doğu Anadolu Bölgesinde yüksektir. Buna bağlı olarak bu bölgelerde heyelan sıkça görülür. Yağışın artmasıyla yahut kar ve buzların erimesiyle su, tabakaların arasına sızar ve kütlelerin hareketini kolaylaştırır. Bu bakımdan yağış, heyelanın gerçekleşmesi için önemli bir faktördür.
Bölgedeki kaya ve toprakların özellikleri de heyelanın gerçekleşmesini kolaylaştırabilir. Killi taş ve topraklar, suyu kolayca emerler ve yumuşarlar. Toprakların gözenekli olması da yine suyu kolayca içine almasına ve yumuşamasına neden olur. Bu bakımdan tüm bunlar, heyelanın oluşmasını kolaylaştıracaktır. Kütlelerin hareketleri yer çekimi sayesinde olur. Bu bakımdan yer çekimi heyelanın gerçekleşmesi için önemli bir faktördür. Doğal afetler de heyelanın oluşumuna etki eder. Deprem, sel gibi doğal unsurlar bu bakımdan önemlidir. Aynı zamanda beşeri faktörler yani yol, tünel, baraj inşaat çalışmaları nedenler arasında sayılabilir.
Heyelan Çeşitleri Nelerdir?
Heyelan, göçme, toprak kayması ve asıl heyelan olmak üzere üç şekilde meydana gelir. Asıl heyelanları oluşturan ana faktör sudur. Kütle katı bir şekilde, kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirir. Türkiye’de bu tip heyelanlara çokça rastlanır. En çok, bol yağışlı ve dik eğimli arazilerde, kuvvetle yarılmış ve nem bakımından zengin olan Kuzey Anadolu dağlık alanlarında bu tip heyelanlar meydana gelir. Araştırmalar, bu tip heyelanların oluşmasında fazla yağış görmüş kış mevsimi ile karların erimesini sağlayan rüzgarın etkili olduğunu göstermektedir. Böylece zemine fazlaca su sızmış olur. Göçmeler ise yamaçların alt kısımlarının akarsular ve dalgalar gibi etkenler sebebiyle oyulması halinde meydana gelmektedir.
Heyelanı Önlemenin Yolları Nelerdir (Heyelan Nasıl Önlenir)?
Heyelan esas olarak doğal faktörlere bağlı oluşan bir afettir. Bu nedenle çoğunlukla önlemek zordur. Ancak beşeri faaliyetlerin sebep olduğu heyelanlar için önlem alınabilir. Buna bağlı olarak beşeri faaliyetlerin gerçekleştirileceği arazi için önceden jeolojik ve klimatolojik testlerin yapılması ve arazinin yapılacak faaliyetlere uyum sağlayıp sağlamadığı üzerinde çalışılmalıdır. Örneğin, heyelan riski yüksek olan arazilerde sanayi faaliyetlerine başvurmak birçok mal ve can kaybına neden olabilecektir. Aynı zamanda bu riski taşıyan arazide bir yerleşim yeri mevcutsa onun taşınması gerekir.
Yine heyelan riski taşıyan yüksek eğimli arazilerde toprak kaymasını önlemek için istinat duvarları yapılabilir. Diğer önlemler ise, arazilere ağaçların dikilmesi, heyelan oluşturan zeminin sertleştirilmesi, kazılması, bu zeminlerde yol ve inşa çalışmalarının dikkatli yapılması, yamaç dengesinin bozulmaması olarak sayılabilir.
Heyelanın Sonuçları Nelerdir?
Deprem, sel ve eğimin sebep olduğu heyelan, çok önemli sonuçlar doğuran bir doğal afettir. Heyelan sonucunda çok ciddi mal ve can kayıpları meydana gelir. Eğim etkisiyle hareket eden toprak tabakası yolları kapatacağından ulaşım aksar. Evler toprak altında kalır, can kaybı olur. Köy gibi küçük yerleşim alanlarının sınırları değişir. Yer şekillerinin biçimi değişebilir. Örneğin, Tortum Çayı üzerinde meydana gelen heyelandan sonra, bu akarsuyun önü kapanmış ve Trabzon’un batısında heyelan Sera Gölü meydana gelmiştir.
KAYNAK